Landelijke regie op groen ontbreekt, het is tijd voor een Natuurspreidingswet

In Nederland is de ruimte schaars, terwijl we wel veel willen met elkaar. De ruimtelijke ordening is weliswaar complex, maar dat komt mede doordat we gefragmenteerd kijken. We moeten veel meer integrale afwegingen maken, zonder de tegenstrijdigheden tussen bijvoorbeeld bouw, natuur, landbouw en circulariteit te cultiveren. Daarbovenop komt de problematiek van stikstof, PFAS, de afnemende waterkwaliteit en het eendimensionaal beschermen van planten en dieren tijdens de bouwfase. Dit alles is af te vangen wanneer we door een natuurinclusieve bril naar gebiedsontwikkeling kijken.

Ecosystemen worden bedreigd

Mensen lijken onverschillig over de gevolgen van onze verstoorde verhouding met de natuur. Tot het ineens heel dichtbij komt en we te maken krijgen met de ingrijpende gevolgen van de klimaatverandering. Als de extreme weersomstandigheden toeslaan, staat het water ons soms letterlijk aan de lippen. In bredere zin is de weerbaarheid van ecosystemen in het geding en daarmee ook de houdbaarheid van onze eigen habitat – en ultiem zelfs het voortbestaan van de mens op aarde. Dit terwijl juist diezelfde natuur niet alleen schoonheid en ontspanning biedt, maar ook grondstoffen kan leveren voor bouwmaterialen, verkoeling en voedsel.

De gevolgen van klimaatverandering, helemaal in combinatie met het verlies aan biodiversiteit, zijn zeer bedreigend voor Nederland als kwetsbare delta. Door de klimatologische veranderingen en de gigantische afname van het aantal insecten moeten we nú actie ondernemen en echt waarde toekennen aan de natuur. ‘Groen’ wordt namelijk vooral gezien als decoratie en kostenpost met een focus op kwantitatieve aspecten en de prijs ervan – in plaats van op de kwaliteit.

Het woord ‘natuur’ lijkt met name bij onze nationale overheid inmiddels een verboden woord te zijn geworden. Zo is de Rijksnatuurvisie omgedoopt tot de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Hiermee is het woord natuur al minder zichtbaar geworden. Bovendien helpt minister Keijzer met haar programma STOER de natuur eerder achteruit dan vooruit. In de basis is deregulering een goede gedachte, maar de uitvoering daarvan moet samen met de markt en met lokale overheden worden opgepakt. Gebiedsontwikkelaars weten immers wat er speelt, wat iets kost en waar ze echt hinder van hebben. Maar ook: hoe ze natuur kunnen integreren in hun projecten.

Natuur als aanwinst

Met enige regelmaat vertragen nieuwbouwprojecten door de vondst van een beschermde dier- of plantensoort op een bouwlocatie. Deze extreme focus op één enkel exemplaar van een beschermde dier- of plantensoort werkt een integrale aanpak van de natuurinclusieve leefomgeving tegen. Gelukkig zijn er nu al praktijkvoorbeelden waarbij de regels voor dieren en natuur de woningbouw niet in de weg staan, integendeel. Exemplarisch is de wijk Maanwijk in Leusden-Zuid. Die werd naast ‘de energiezuinigste wijk in de regio’, in 2021 ook nog uitgeroepen tot de eerste zogeheten ‘parkinclusieve’ wijk van het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. De natuur in die wijk is daarmee een aanwinst voor de biodiversiteit en helpt de klimaatadaptatie vooruit. Rood en groen kunnen dus wel degelijk samen opgaan, met allerlei positieve gevolgen voor de gezondheid van dier en mens.

Vanuit Europa dwingt de Natuurherstelwet de lidstaten om in 2030 ten minste 20 procent van de land- en zeegebieden van de EU te herstellen en in 2050 álle aangetaste ecosystemen. Deze doelen halen we niet wanneer het Rijk ze simpelweg over de schutting kiepert richting gemeenten en marktpartijen. Het ontbreekt de publieke en private gebiedsontwikkelaars aan uniforme kaders waarbinnen zij natuurinclusief kunnen bouwen. De landelijke overheid is daarom naar mijn idee aan zet.

Grote stap

Nederland heeft in het verleden bewezen zichzelf opnieuw te kunnen uitvinden. Zo hebben we na de oorlog alles weer opgebouwd tot een succesvolle economie, zijn de Deltawerken geïntroduceerd na de watersnoodramp en hebben we Flevoland ‘gemaakt’ – vruchtbaar land uit zee. Het is tijd voor de volgende grote stap. De oplossing is alleen niet eenvoudig, want het politieke landschap is grillig. De politieke cyclus (van visie tot aanpak) is gebaseerd op een tijdspanne van vier jaar, terwijl er juist een lange termijn visie en aanpak nodig is – die nu geheel ontbreekt.

Het wordt tijd dat de Rijksoverheid de natuur serieus neemt en een Natuurspreidingswet opstelt. Deze wet dicteert een uniforme handelwijze voor heel Nederland en garandeert voldoende ruimte voor de natuur, waarbij natuurinclusief bouwen het uitgangspunt vormt om ecosystemen te creëren of te herstellen. De Natuurspreidingswet is complementair aan de Omgevingswet. De Omgevingswet stuurt op ruimtelijke kwaliteit en lokale afwegingen, maar wel binnen de landelijke kaders. Alhoewel we planten en dieren die van nature in Nederland voorkomen wel moeten beschermen, komt hier in de praktijk weinig van terecht. De ene gemeente doet dit wel goed, terwijl de andere gemeente alleen een huizenblok uit de grond stampt waarbij van ecologische meerwaarde geen sprake is. Dat gemis aan uniformiteit moet de Natuurspreidingswet ondervangen.

Anders denken

Door de Natuurspreidingswet te verankeren in de Omgevingswet ontstaat er werkelijk ruimte voor nature based solutions voor de woningbouw en gebiedsontwikkeling in brede zin. Door bijvoorbeeld drijvende huizen te bouwen, kunnen we ook in uiterwaarden woningen plaatsen. Het gaat om een andere manier van denken, waarbij de overheid gebiedsontwikkelaars en gemeenten beloont die natuurinclusief willen bouwen. Het resultaat: natuurinclusieve leefomgevingen waarin mens, dier en plant gedijen en een land dat niet op slot gaat.