Levend Landschap als methode voor een toekomstbestendig landelijk gebied

“Het stoppen van het Nationaal Programma Landelijk Gebied zorgde voor veel onzekerheid en onduidelijkheid in de regio, dat maakte het onderzoek extra relevant.” Saskia Ruijsink, verbonden aan het Leiden-Delft-Erasmus Centre for Sustainability, vertelde eerder deze week over het onderzoek Gebiedsgericht werken in zeven principes. Dat onderzoek benoemt zeven richtinggevende principes die belangrijk zijn voor gebiedsgericht werken, in het bijzonder voor het realiseren van de landbouwtransitie in het Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied.

De transitie van het landelijk gebied is sowieso een thema dat de gemoederen in het vakgebied al langer bezighoudt. In december pleitte hoogleraar Joks Janssen in zijn rede, na het aanvaarden van het ambt van Professor of Practice Brede Welvaart in de Regio, nog voor een nieuw ruimtelijk perspectief voor het landelijk gebied. Hij introduceerde daarvoor de 3 g’s: grond, gemeenschap en geschiedenis. Marijn van Asseldonk liet afgelopen zomer zien hoe het Rijk met provincies en andere overheden werkt aan een aanpak voor het landelijk gebied. Daarin staat brede welvaart centraal, een werkwijze waardoor de gebiedsscope fors wordt vergroot.

Vier categorieën

Wetenschappers van Wageningen University & Research (WUR) stellen nu in een nieuw onderzoek een vergelijkbare vraag: hoe maken we het landelijk gebied klaar voor de toekomst? Als antwoord ontwikkelden zij de methode Levend Landschap waarmee beleidsmakers, landschapsontwikkelaars en wetenschappers “beter leren begrijpen hoe een landschap functioneert en welke gezamenlijke acties kunnen worden geïdentificeerd om het landschap te verbeteren, passend bij gemeenschappelijke doelen. Wat de uitdagingen in een gebied ook zijn, de methode helpt betrokken partijen – zoals overheden, bedrijven, burgers, en maatschappelijke organisaties – samen te werken om de inrichting, ontwikkeling en het beheer van hun gebied te plannen en uit te voeren.”

Om een landschap te kunnen verbeteren, moet er volgens de onderzoekers worden gekeken naar vier categorieën die de ontwikkeling van een toekomstbestendig landschap bepalen: het agrarisch-ecologisch netwerk, de landschapsdiensten en -waarden, het sociale netwerk en de collectieve actie. Deze vier onderdelen worden samen beschouwd als ‘het landschap’, naast de externe factoren die invloed hebben op het landschap. Denk daarbij bijvoorbeeld aan wet- en regelgeving, politieke besluiten en technologische ontwikkelingen.

We lopen de vier pijlers van het ‘levend landschap’ langs. Allereerst vormt het agrarisch-ecologisch netwerk de fysieke leefomgeving in het landschap met landbouwpercelen en alle natuurelementen, inclusief wegen en bebouwing. De inrichting en het beheer van deze percelen en elementen hebben invloed op de biodiversiteit in het landschap. De grootte van en de onderlinge relaties en het vertrouwen binnen het sociale netwerk van een landschap beïnvloeden vervolgens hoe effectief een gemeenschap is in het bereiken van gemeenschappelijke doelen. De landschapsdiensten betreffen zaken als de voedselproductie, bestuiving, waterregulatie en recreatiemogelijkheden. De landschapswaarden worden ervaren door de mensen in het landschap zoals openheid, schoonheid en rust. Tot slot organiseert het sociale netwerk zich in collectieve actie om het landschap te verbeteren. Samen bepalen de leden van het netwerk welke waarden en diensten in het gewenste toekomstige landschap nodig zijn en hoe de gezamenlijke doelen gerealiseerd kunnen worden.

Veel inzichten

Jurre Dekker, onderzoeker agro-ecologie bij Wageningen Environmental Research, legt op de website van de WUR uit wat volgens hem de essentie is van het programma. “Biodiversiteit is de kern van het Levend Landschap. Een robuust landschap heeft een agrarisch-ecologisch netwerk waar natuur en landschapselementen ruimte krijgen, en zo vele aanwezige soorten kunnen ondersteunen. Dit is niet alleen voor de natuur zelf: versterking van biodiversiteit ondersteunt de landschapsdiensten waar het sociale netwerk profijt van heeft.”

De methode is het resultaat van het tweejarige onderzoeksproject, werd getest in drie lopende gebiedsprocessen en is besproken met ervaren gebiedsregisseurs. “We hebben voor elk onderdeel van Levend Landschap reflectievragen opgesteld om samen te bespreken,” vertelt Dekker. “Bijvoorbeeld: welke soorten zijn kenmerkend voor biodiversiteit in het gebied? En: welke economische ontwikkelingen hebben invloed op ons gebied? De vragen staan vast, maar de antwoorden verschillen per gebied. Het samen bespreken van dit soort vragen geeft veel inzichten. Bijvoorbeeld in welke verbindingen van elementen er in het landschap nodig zijn voor meer biodiversiteit, of om te bepalen welke spelregels er moeten komen bij besluitvorming op gebiedsniveau.”