Casus Wie moderne technologie belangrijk maakt in (een vaak langjarige) gebiedsontwikkeling loopt het risico gedurende het proces ingehaald te worden door de tijd. Maanwijk in Leusden hield die dreiging buiten de deur. Door gelijktijdig in te zetten op fysieke en sociale gezondheid ontstaat er een gezonde, duurzame én moderne wijk.
Het zou zomaar de filmposter van de nieuwe Terminator-film kunnen zijn. Een mensenarm en een robotarm die elkaar een vriendschappelijke boks geven. Maar in plaats van de nieuwe kaskraker van Arnold Schwarzenegger is het de projectwebsite van Maanwijk, een woonwijk met 120 woningen in het Utrechtse Leusden. Toch komt de afbeelding totaal niet uit de lucht vallen. Vanaf 2018, het jaar dat de eerste Maanwijk-plannen concreet werden, is technologie (naast natuur, gezondheid en verbinding) een van de leidende principes die ontwikkelaar Heijmans hier hanteert.
Gezonde leefomgeving
De brochures, projectwebsites en verhalen die er de afgelopen jaren over het project (‘de meest slimme wijk van de regio’) zijn verschenen, bevestigen dit beeld. “De bundeling van Heijmans-innovaties, technologie en ervaring, maakt van Maanwijk een primeur. Dit is een showcase van de gezonde leefomgeving.” Of zoals op de pagina onder de boks staat: “Zowel op woning- als wijkniveau dragen technologie en datagedreven toepassingen fors bij aan de gezonde leefomgeving. Zij zorgen voor meer duurzaamheid, comfort, veiligheid en sociale contacten.”
Hoewel Maanwijk aan de rand van Leusden ligt, kijken bewoners van verschillende omliggende wijken vanuit hun keukenraam, tuin en/of balkon zo de wijk in
Inmiddels heeft iedere bewoner van Maanwijk de sleutel van de eigen voordeur en zijn de 84 koop- en 36 sociale huurwoningen allemaal bewoond. Naast de technologische verwachtingen lagen de ambities ook wat betreft de andere leidende principes hoog. “De gemeente Leusden had hele duidelijke wensen voor dit gebied”, vertelt Rianne Segers, commercieel manager bij Heijmans Vastgoed, tijdens een rondleiding door de wijk. “Het moest een wijk zijn waar sociale verbinding centraal staat. Niet alleen bij de bewoners onderling, maar ook met de omliggende wijken.”
Zicht op de wijk
Het woningaanbod moet nadrukkelijk helpen om die sociale cohesie te creëren. Naast het feit dat 36 van de 120 woningen in de sociale huursector zitten, zijn er ook 8 woningen speciaal voor lokale starters en 22 speciale seniorenwoningen gerealiseerd. Als je een rondje door de wijk loopt, snap je als buitenstaander ook waar de wens van de gemeente vandaan komt om verbinding te zoeken met de omliggende wijken. Hoewel Maanwijk aan de rand van Leusden ligt, kijken bewoners van verschillende omliggende wijken vanuit hun keukenraam, tuin en/of balkon zo de wijk in.
‘Maanwijk Leusden Park en Buurtschuur’ (bron: Heijmans)
En in de wijk zelf hebben de architecten geprobeerd dit proces door te zetten door in veel woningen extra grote ramen te plaatsen die van plafond tot vloer doorlopen. Het idee is dat bewoners dan eerder geneigd zijn het contact met buren en buurtbewoners op te zoeken.
Ook de inrichting van de openbare ruimte ondersteunt het creëren van cohesie door de focus op ontmoeting. Zo zijn de woningen zo geplaatst in de wijk dat er in de openbare ruimte verschillende hofjes ontstaan. Bewoners komen elkaar (als het goed is) automatisch tegen. En de woonvormen zijn volgens Segers zo over de wijk verspreid dat de verschillende bewoners niet langs elkaar heen leven. “Bewoners hebben ook kunnen meepraten over wat zij belangrijk vinden in de gemeenschappelijke tuinen. Zo komen er nu een ontmoettuin en een natuurlijke speeltuin.”
Bewoners in contact
Naast de fysieke ingrepen is het inzetten op die verbinding ook het eerste aspect waar de technologie in het huidige Maanwijk naar voren komt. De Hoplr-app zorgt er niet alleen voor dat bewoners contact met elkaar kunnen leggen om een heggenschaar te lenen of om een afspraak te maken voor een avond klaverjassen, maar helpt de gemeente ook de bewoners van de verschillende buurten met elkaar in contact te brengen. Een speciaal alarmsysteem dat bij onraad automatisch een Whatsapp-groep aanmaakt met alle buren erin, was in eerdere fases nog een van de technologische uithangborden. “Maar de aanbieder van het alarmsysteem is ermee gestopt, dus we kijken voor nieuwe projecten naar een andere oplossing.”
Het is niet meer de robot die de mens een hand geeft, maar de mensen moet ondersteunen in gezond en gezamenlijk leven
Gezondheid is het andere principe waarbij technologie een belangrijke rol speelt. Achter de voordeuren kunnen bewoners zelf de luchtkwaliteit en CO2-uitstoot monitoren in alle ruimtes. Ook hebben ze de beschikking over een geavanceerd lichtplan en kunnen ze via een app zien hoe goed de zonnepanelen en de warmte-koudeopslag hun werk doen. Zonnedaken zorgen ervoor dat er een energieneutrale wijk is ontstaan. En in de openbare ruimte meten sensoren de ontwikkeling van de luchtkwaliteit (fijnstof), bodemvochtigheid (verdroging/wateroverlast) en oppervlaktewaterkwaliteit in het gebied.
Vallen en opstaan
Wie vier jaar na het ontstaan van de eerste plannen voor Maanwijk de documenten doorleest die er in de loop van de jaren zijn verschenen, kan het idee krijgen in een hypermoderne wijk terecht te komen waar de computer het leven bepaalt. En de technologie helpt zeker om de andere ambities die Heijmans had bij het ontwikkelen van de wijk te realiseren. De wijk is met veel aandacht opgezet, de focus op natuur en gezondheid is prettig en de techniek ondersteunt het creëren van verbinding op meerdere fronten. Maar zo futuristisch als op sommige plaatjes in de brochures is de wijk niet geworden.
‘Maanwijk Leusden - hof’ (bron: Heijmans)
Joost Ruiterkamp, een collega van Segers die direct bij de ontwikkeling van Maanwijk is betrokken, heeft wel een verklaring voor die omslag. “Maanwijk is de eerste wijk waar ons Gezond Wonen-systeem is toegepast. Dat gaat met vallen en opstaan. Maar techniek is geen doel op zich maar een manier om een duurzame, gezonde en inclusieve wijk te creëren. De focus op sociale cohesie is het meest vooruitstrevend.”
Ondersteunende rol
Dat de techniek, die de beoogde gezonde leefomgeving moet ondersteunen, zich snel ontwikkelt, is voor Ruiterkamp inmiddels duidelijk. “Op dit moment zijn er veel bedrijven die toepassingen als een app voor in huis of CO2-sensoren aanbieden, maar daar was in 2018 nog geen sprake van. Gelukkig is het systeem zo opgezet dat er updates kunnen worden geïnstalleerd om nieuwe functionaliteiten te krijgen door middel van software-updates. We kijken hoe we dit verder kunnen uitbouwen.”
Maar, concluderen Ruiterkamp en Segers, het betekent niet dat de technologie in Maanwijk achterhaald of verouderd is. “Het is nog steeds een zeer innovatieve wijk en alle afzonderlijke systemen zijn geïntegreerd in de woningen en dus ook echt onderdeel van het huis. Dat blijft bijzonder.” De techniek is in de loop der jaren juist een andere rol gaan spelen in de ontwikkeling. Het is niet meer de robot die de mens een hand geeft, maar de mensen moet ondersteunen in gezond en gezamenlijk leven. Of dat gaat lukken, moet nog wel blijken. Maar de ontwikkeling laat in ieder geval mooi zien welke ondersteunende rol technologie kan spelen, ook al gaan de ontwikkelingen sneller dan gedacht.
Cover: ‘Leusden Maanwijk’ (bron: Heijmans)
Door Jasper Monster
Redacteur Gebiedsontwikkeling.nu
