Maatschappelijke voorzieningen bij stedelijke transformatie: van behoefte naar realisering

Publieke investering

“Naar maatschappelijke voorzieningen moet we net zo kijken als naar wegen.” Deze voorzieningen zijn een publieke investering voor Ingrid de Moel, directeur van het sectorverbindend platform voor maatschappelijk vastgoed Bouwstenen van Sociaal. Scholen, speelplekken, zorglocaties en sportparken zijn essentieel voor onder meer onderling contact tussen bewoners, gezondheid en de aantrekkelijkheid van woongebieden: “We hebben een opgave om heel veel mensen te huisvesten, dus we moeten goed nadenken over wat zij nodig hebben.” Een goed voorzieningenniveau zorgt voor sterkte buurten waar bewoners zich kunnen ontwikkelen en antwoord vinden op hun zorgvragen.

Visie op de benodigde voorzieningen

Het belang van maatschappelijke voorzieningen is duidelijk. Toch staan deze plekken met name in steden onder druk. Dit komt onder meer door de stijgende huurkosten en het schaarser worden van ruimte, ziet Gert Jan Hagen. Hij is oprichter van Springco, een bedrijf dat gemeenten door middel van data-analyse helpt om een visie te ontwikkelen op de benodigde voorzieningen. “Bijvoorbeeld voorzieningen als buurthuizen verdwijnen doordat zij de huurprijzen in de drukker wordende steden niet meer kunnen betalen.”

Niet alleen de bestaande voorzieningen hebben het steeds moeilijker, maar ook bij de inpassing van nieuwe voorzieningen bij stedelijke transformatie zijn er knelpunten. In de praktijk van gebiedsontwikkelingen ligt de prioriteit vaak bij andere functies zoals wonen en winkelen. Deze leveren meer financieel rendement op. Vertegenwoordigers van vastgoed en het sociaal domein lijken dan een verschillende taal te spreken, met onvoldoende begrip voor elkaars belangen. Ook zijn maatschappelijke voorzieningen nogal eens het slachtoffer van de grote druk op de ruimte of blijkt het moeilijk om deze te financieren. Ze moeten hun plek bevechten tussen verschillende beleidsdoelen zoals verduurzaming en het versnellen van de woningbouw. “Gemeenten moeten daarom voor die voorzieningen gaan staan”, stelt Hagen.

Behoeften in kaart brengen

Als de sociaal-maatschappelijke wensen van inwoners uit een bepaalde wijk of gebied bekend zijn, krijgen fysieke ontwikkelingen een betere invulling voor de lange termijn. Om te plannen welke voorzieningen nodig zijn, is het daarom essentieel te starten met een grondige analyse, legt Hagen uit. Zo ontstaat een visie op de wijk, waarbij vervolgens ook ontwikkelaars betrokken kunnen worden. Gert Jan Hagen illustreert het gebruik van data door het voorbeeld van de gemeente Delft, waar men een beter beeld wilde van de ruimtereservering die nodig is voor maatschappelijke voorzieningen. Data over de bestaande voorzieningen werden gekoppeld aan onder meer demografische prognoses en landelijke normeringen. Zo ontstond een concreet beeld van de leemtes in de bestaande voorzieningenvoorraad. “Dit meten is belangrijk”, stelt Hagen. “Mensen willen onderbouwing zien van wat nodig is en het voorkomt dat je te laat bent met het plannen van voorzieningen.”

Het vertalen van de behoefte aan maatschappelijke voorzieningen naar de uitvoering gebeurt in Zwolle door een integrale aanpak, licht Heidi Mensink toe. Zij werkt als programmamanager Maatschappelijke Voorzieningen en Circulaire Economie voor de gemeente Zwolle. De vraag naar maatschappelijk vastgoed zal de komende vijftien jaar toenemen in deze stad doordat het aantal inwoners met 10 procent groeit. Ook verandert de vraag naar maatschappelijke voorzieningen omdat bijvoorbeeld mensen met andere leefstijlen naar bestaande wijken komen.

Vanuit het programma maatschappelijke voorzieningen werkt Zwolle met multidisciplinaire teams aan deze opgave, vertelt Mensink. Ambtenaren uit het fysieke en sociaal domein werken integraal samen, waarbij er veel afstemming is met de afdelingen onderwijs, cultuur, wonen en zorg. Ook is er een strateeg uit het sociaal domein die bij ruimtelijke ontwikkelingen meedenkt over de implicaties op het sociale vlak. Een integrale aanpak is noodzakelijk omdat een uitgangspunt in het beleid is dat er zoveel mogelijk sprake is van samengesteld ruimtegebruik. Verschillende functies en beleidsdomeinen komen dus samen op specifieke plekken. Waar voorheen meer gedacht werd vanuit het huisvestingsplan voor scholen, vastgoedbeleid of de woonvisie, is er nu een totaalontwikkeling met betrekking tot sport, zorg, welzijn, cultuur en wonen.

Flexibel ruimtegebruik

Zwolle zet in op flexibel ruimtegebruik zodat het mogelijk blijft om in te spelen op veranderende behoeften of beleidsdoelstellingen. Ondanks de mogelijkheden die data-analyse biedt laten niet alle ontwikkelingen zich plannen. “In iedere buurt is een kernvoorraad nodig waarover je zeggenschap hebt. Ook met het oog op bijvoorbeeld een ramp of een crisis”, stelt Ingrid de Moel van Bouwstenen voor Sociaal. Multifunctionele en nog onbestemde ruimtes kunnen daarbij helpen. Zo zorgen maatschappelijke voorzieningen voor veerkrachtige wijken, die ook toegerust zijn op onverwachte gebeurtenissen in de toekomst.