Marjolein Jansen: “Voor je het weet, wordt de Omgevingswet een ICT-project. Maar dat is het natuurlijk helemaal niet”

Met het opnieuw uitstellen van de Omgevingswet bent u na uw overstap vanuit het Kadaster niet in de meest rustige omgeving terechtgekomen. Hoe zijn uw eerste werkweken bevallen?

“Heel intensief, maar heel goed bevallen. Je merkt dat je bezig bent met iets dat er echt toe doet. Alles wat wij in Nederland aan ambities hebben, heeft een ruimtelijke component. Of dat nu het aanvliegen van de energietransitie, de stikstofproblematiek of de bouwopgave is. Vanuit het Kadaster was ik ook wel betrokken bij de Omgevingswet en bezig met grote digitaliseringsvraagstukken in het gebiedsgericht werken, maar in deze rol heb je toch een andere verantwoordelijkheid.”

“Je hebt impact op de leefomgeving van mensen en daarmee op het welzijn van mensen. Dat vind ik het mooie aan deze rol en dat is voor mij echt wel een element dat de doorslag heeft gegeven om de overstap te maken. Ik dacht: het is geen eenvoudige opgave, dat weet ik. Iedereen vindt er ook wat van, dat weet ik ook. Maar ik ga het toch doen.”

Waarom was het nodig om de invoering van de wet opnieuw uit te stellen?

“Je zou kunnen denken dat het niet zo ingewikkeld is om een wet naar de Eerste en Tweede Kamer te sturen. Want dat gebeurt toch aan de lopende band? Maar dit is wel een bijzondere wet vanwege het digitaal stelsel dat eraan vastzit. Je krijgt veel meer transparantie in alle integrale afwegingen die bestuurlijke partijen met elkaar maken. En ik denk dat die gedachte soms wat naar de achtergrond geschoven is als het gaat over de Omgevingswet. Dan heeft iedereen het over het Digitaal Stelsel en voor je het weet, wordt de Omgevingswet een ICT-project. Maar dat is het natuurlijk helemaal niet. We zijn bezig allerlei partijen te ondersteunen in hun ruimtelijke opgave.”

“We hebben iets meer tijd genomen om het stelsel te testen, ermee te oefenen en we hebben heel erg veel tijd gestoken in ervoor te zorgen dat functionaliteiten werken en te zorgen dat de techniek op orde is. Heel veel partners waren al zo ver. Waterschappen zeiden al: wij zijn er klaar voor. Provincies waren ook al ver, maar moesten nog een aantal cruciale stappen maken.”

Als er al partijen klaar voor waren, hoe ver waren jullie met de invoering?

“We waren er echt bijna, dat heeft de minister ook aangegeven en dat hebben bestuurlijke partners ook gezegd. Bijna, maar nog niet helemaal. Dat klinkt een beetje flauw, maar zo voelde het wel. Maar als je er nog niet helemaal bent, ben je er niet. We moeten het wel met z'n allen doen. In het gebiedsgericht werken werk je altijd in ketens. Je kan niet zeggen: waterschappen doen mee, gemeentes doen mee, maar de provincies kunnen nog even niet meedoen. Je hebt elkaar nodig. Dat is pijnlijk voor de partijen die er wél klaar voor zijn, maar we kunnen de anderen die er nog niet klaar voor zijn niet dwingen. Om iedereen mee te krijgen; dat is de zware taak die op onze schouders ligt.”

Wat betekent dit voor u persoonlijk en uw werkzaamheden?

“Het uitstel betekent dat er iets meer rust is. We kunnen nu kijken: Klopt het hoe het nu staat? Staat de ondersteuning, is de serviceorganisatie goed opgeleid? Na de eerste twee maanden sinds mijn aantreden merk ik dat we nu iets meer lucht hebben gekregen. En ik merk dat je weer even om je heen moet kijken om vervolgens de focus terug te krijgen. Want ook als je 1 juli als datum neemt, dan houdt het daarna niet op. Het is iets wat we blijven leren, alleen dan is het voor 'het echie'. Echte versnelling ontstaat als we op 1 juli de drempel over zijn.”

“We moeten onszelf dwingen om iedere keer het eindplaatje naar boven te halen. Wat je merkt met zo'n deadline is dat je in een tunnel terechtkomt. Alles is gefixeerd op die datum. Alles wordt versmald en alles komt aan op die datum. Het mooie van deze fase is dat we de blik nu kunnen verbreden en kunnen kijken: waar deden we het ook alweer voor? Er is een hoofdspoor, de inwerkingtreding en we moeten alles op alles zetten om ervoor te zorgen dat alles dan ook werkt. Maar we blijven ook op alle andere sporen tijd en capaciteit inzetten. Want als je de eerste stap nooit zet, blijft de wet een lonkend perspectief en een folder van iets onbereikbaars.”

Zien anderen dat ook zo? Of krijgt u ook andere reacties?

“Ik zie ook dat mensen nu denken: komt het er ooit wel, in hoeverre heb je er vertrouwen in dat het nu lukt? Dat is wat dit uitstel ook doet. Ik was dan ook heel blij met Co Verdaas die op de dag dat het uitstel bekend werd gemaakt, op Gebiedsontwikkeling.nu even terugging naar de bedoeling van de wet. Dat blijven wij ook doen.”

Is dat moeilijk?

“Mentaal is dat niet zo moeilijk, omdat ik weet wat er gebeurt en ik zie het gebeuren. Maar in de praktijk is het wel lastig. Als je stuurt op zekerheid en je wil 100 procent zeker weten dat alles het doet, dan kom je nooit bij het einddoel. Als je nu kijkt wat er allemaal staat te gebeuren en je realiseert dat het huidige systeem sectoraal ingericht is, dan weet je dat dat onhoudbaar is. De Omgevingswet helpt ons betere en integrale keuzes te maken. Dat is nodig want we kunnen ruimte maar één keer uitgeven.”

“Met de wet willen we gebiedsgericht werken in ere herstellen, maar wel 2.0. En 2.0 is met een digitaal stelsel op een nieuwe manier. Kaarten over elkaar leggen op een lichtbak gebeurt nog steeds, maar er is een nieuwe tijd aangebroken. Digitalisering doet iets met een vakgebied en geeft ons, in combinatie met geodata, de kans echt te versnellen.”

Wanneer bent u tevreden?

“Ik hoop ook echt dat de mensen die nu al aan het oefenen zijn met het digitaal stelsel het eerlijke verhaal vertellen. Dat hoeft geen goednieuwsshow te zijn met alleen maar verhalen dat het fantastisch is. Ik wil het eerlijke verhaal dat ik op werkbezoeken terugkrijg: het werkt voldoende, ik heb een heel lijstje met wensen van hoe het beter kan, maar dit heb ik al wel gerealiseerd. Je ziet veel het narratief voorbijkomen over wat het Digitaal Stelsel allemaal niet kan, hoe ingewikkeld en hoe moeilijk het is.”

“Maar de benutte kansen, de ervaringen en de ware verhalen hoor je weinig. Ik hoop oprecht dat ook de vakgenoten die hiermee werken zich laten horen en dat ze trots zijn op wat ze bereiken. Ik ben tevreden als we met de bedoelingen van de Omgevingswet ervoor hebben gezorgd dat we meer gebiedsgericht werken en integraal werken hebben gerealiseerd. Dat het niet meer gaat over het Digitaal Stelsel of over de Omgevingswet zelf, maar dat het gaat over de kansen die we hebben benut in Nederland om een betere en mooiere leefomgeving te realiseren.”