Matig onderbouwd advies over verdozing landschap vormt valse start

In ‘(X)XL-verdozing’, het rapport over de impact van logistiek vastgoed op de ruimtelijke inrichting van ons land, vat het College van Rijksadviseurs (CRA) haar advies als volgt samen: minder – compacter – geconcentreerder – multifunctioneler.

Als adviseurs ruimtelijk-economisch, logistiek en vastgoed bepleiten wij al jarenlang zorgvuldige werklocatieplanning in Nederland. We moeten voorkomen dat er grote (regionale) overschotten of tekorten ontstaan. Dit kan door inzicht in toekomstige vraag naar en aanbod van bedrijventerreinen (kwantitatief, maar ook kwalitatief) te koppelen aan flexibelere planning.

Op het eerste gezicht sluit het CRA-advies daarop aan. Maar het rapport slaat te veel planken mis om een afgewogen basis te vormen voor betere planning van (logistieke) bedrijventerreinen. 

WC-eend

Zo concentreert het rapport zich op grote distributiecentra (XL > 20.000 m2, XXL> 50.000 m2). Dat zijn in de ogen van het College enorme raamloze dozen, die intimiderend zijn, het landschap verstieren en het vestigingsklimaat in gevaar brengen. De onderbouwing van de conclusies in het rapport is echter mager en onevenwichtig. Er is geen uitgewerkte kosten-batenanalyse, de verantwoording is beperkt, er is vrijwel geen onderbouwende vakliteratuur (met de als bijlage opgenomen gedegen economische analyse is vrijwel niets gedaan), en er staan onjuiste redeneringen in. Als voorbeeld: ‘zonder grote dozen zou Nederland volgens het CRA levendige binnensteden hebben’. Alsof internetbestellingen van Nederlanders afhangen van de omvang van distributiecentra.

De Rijksadviseurs zijn bezorgd en vragen aandacht voor de negatieve aspecten van wat zij ‘verdozing’ noemen. Maar ze zijn ook zo bevooroordeeld aan hun werk begonnen. Het advies komt namelijk precies overeen met de interviews die werden gegeven toen ze begonnen met hun advieswerk (oftewel: ‘Wij van WC-eend adviseren WC-eend’). Van een afgewogen, onderbouwd advies is dan ook helaas geen sprake.

Ontbrekende analyse

Zorgvuldige ruimtelijke planning wordt in onze ogen de komende jaren steeds belangrijker met alle ruimteclaims vanuit onder meer wonen, werken, natuur, recreatie en energietransitie. Door de aandacht alleen op logistieke terreinen te richten, verengt het College de discussie onnodig: de vraag is immers of het College staat te juichen wanneer die distributiecentra maakindustrie of bouwmarkten zouden zijn? Waarschijnlijk niet.

Het College komt met 7 adviezen. Die zijn zodanig onuitgewerkt en vaag dat het een gedegen ruimtelijke discussie op basis van argumenten niet erg helpt. Het CRA bepleit bijvoorbeeld een verbod op nieuwe greenfield locaties voor grootschalige logistiek; nieuwe grote logistieke centra moeten voortaan uitsluitend op bestaande terreinen. Probleem is echter dat die kavels vaak te klein zijn of er moeten meerdere bedrijven tegelijkertijd vertrekken of opgekocht worden. Een voorzet hoe dan de voorspelde 7,5 - 9 miljoen m2 aan distributiecentra in de komende 3 jaren in te passen is op bedrijventerreinen, ontbreekt. Ook afwezig is de analyse waarom herstructurering van bedrijventerreinen in Nederland sowieso al moeizaam verloopt. 

Leeg advies

Een duidelijk advies van het College gaat over ruimtelijke clustering. Dat vindt feitelijk al plaats, want waar het College terecht vindt dat niet elke snelwegafslag een logistiek bedrijventerrein hoeft te krijgen, zijn er in de praktijk al duidelijke logistieke hot spots. Clustering moet in de ogen van de Rijksadviseurs plaatsvinden op een beperkt aantal multimodale knooppunten. Aantal, omvang en locaties van deze clusters zijn in het advies echter totaal niet te vinden. Ook staat er geen woord in het rapport over het dilemma dat clustering de op deze locaties al bestaande spanningen op de logistieke arbeidsmarkt versterkt. Bovendien zorgt vergaande clustering voor grotere woon-werkafstanden van het personeel dat werkt in deze distributiecentra, met alle negatieve milieu- en bereikbaarheidseffecten van dien.

Het advies pleit voor meer integrale planning en meer regie. Maar dat is wat provincies vandaag de dag (ook wettelijk verplicht) al doen. Maar blijkbaar bevalt het resultaat van de 12 democratisch gekozen en besluitvormende Provinciale Staten het College van Rijksadviseurs niet. Alle huidige bedrijventerreinen zijn legaal in Nederland. Er is ook geen enkel groot distributiecentrum dat illegaal gevestigd is.

Het pleidooi voor meer integrale planning en meer regie door Rijk en provincies blijft daarmee een ‘leeg’ advies, want van concretisering is geen sprake. Dat geldt eveneens voor de financiële kant. Voorstellen voor het opkopen van grote solitaire distributiecentra en het faciliteren van ruimtelijke clustering zijn van geen enkele budgetindicatie voorzien.

Publiek debat

Met het XXL-rapport heeft het CRA het vraagstuk van ‘verdozing van het landschap’ geagendeerd en de discussie over de ruimtelijke inrichting van ons land steviger op de kaart gezet. Verdere clustering op multimodale punten en zorgvuldige inpassing in het landschap zijn terechte uitgangspunten. Maar de matige onderbouwing en de niet uitgewerkte adviezen vormen een valse start voor een urgente discussie.

Wij dagen  het College van Rijksadviseurs daarom uit voor een publiek debat over dit onderwerp. Niet alleen om het CRA-rapport als zodanig te bediscussiëren, maar vooral ook om met alle stakeholders concrete handvatten en richtlijnen op te stellen én uit te werken. Zo maken we écht werk van een afgewogen en integrale aanpak van de ruimtelijke inrichting in regio’s.

Cover: "Bedrijventerrein Broekweg - Wijk bij Duu" (CC BY-NC 2.0) by Dirk-Jan Kraan - Luchtfotografie