Casus De gemeente Rotterdam heeft bijna haar intrek genomen in De Rotterdam, een markant gebouw op de Wilhelminapier. Maar wat gebeurt er in de Europointtorens en het gebied waar de gemeente eerst was gehuisvest? Voor het gebiedsteam Merwe-Vierhavens vormt de toename in leegstand een uitdaging erbij. Vanuit het kantoor van Stadshavens Rotterdam probeert het team een impuls te geven aan de (her)ontwikkeling van een van de belangrijkste stadshavens van Rotterdam: de Merwe-Vierhavens. Hoe gaat het gebiedsteam te werk? Wat zijn naast de leegstand de uitdagingen? Welke strategie wordt toegepast om dit gebied een impuls te geven? En hoe past dit gebied in het bredere plaatje van de regionale ontwikkeling?
Locatie en gebruikers
Het Merwe-Vierhavengebied (M4H) is een oud haventerrein van circa 100 hectare gelegen aan de noordkant van de Maas. Ooit was het één van de grootste fruithavens ter wereld waar dagelijks de opslag en overslag plaatsvond van verschillende fruit. Het gebied ligt nabij het stadscentrum en is goed bereikbaar.
M4H oogt op het eerste gezicht niet erg aantrekkelijk. Het gebied kent veel oude vervallen kantoren en loodsen, de ruimtelijke kwaliteit is matig en qua veiligheid scoort het laag. Maar het gebied herbergt ook monumentale panden zoals het Hakagebouw, de Vertrekhal Oranjelijn, Katoenveem en andere waardevolle elementen uit de Rotterdamse historie. Zo lopen de oude spoorlijnen uit de 19e eeuw nog als historische aders door het gebied.
De Vertrekhal Oranjelijn/ Stadshavens Rotterdam
‘Merwe-Vierhavens: van havenindustrie naar maakstad - Afbeelding 1’
In het gebied is een diversiteit aan andere bedrijvigheid gevestigd. De pioniers, met name uit de creatieve sector, zijn hard aan het werk om het gebied weer op de kaart te zetten. In leegstaande oude gebouwen starten allemaal creatieve en innovatieve bedrijfjes op. Binnen het gebied hebben bedrijven als Spark design*innovation, Koekela, Santas koffie en Viroclinics het voortouw genomen. Deze nieuwe bedrijven zijn op weg de stad en de haven met elkaar te verbinden, en het gebied te transformeren met een nieuwe stedelijke economie.
Uit je eigen stad/ Stadshavens Rotterdam
‘Merwe-Vierhavens: van havenindustrie naar maakstad - Afbeelding 2’
Van verpauperd bedrijventerrein naar een hoogwaardig vestigingsklimaat
Sinds 2004 staat het M4H-gebied -als onderdeel van de Stadshavens Rotterdam- hoog op de beleidsagenda om te worden (her)ontwikkeld. Voor de stad is dit verpauperde haventerrein de laatste uitbreidingsmogelijkheid aan de noordoever en de gemeente ziet het gebied dan ook graag transformeren tot een hoogwaardig vestigingsklimaat. Ook voor het Havenbedrijf Rotterdam N.V.- grote grondeigenaar in het gebied- is de ontwikkeling van M4H van belang omdat het bijdraagt aan de aantrekkelijkheid van de stad zelf, waardoor de haven nog beter kan concurreren met andere metropolen. Gezamenlijke doelen en ambities voor de ontwikkeling van dit gebied hebben de gemeente en het havenbedrijf vastgesteld in de visie Merwe-Vierhavens. Deze is geformuleerd door het gezamenlijke programmabureau Stadshavens Rotterdam. Om de (her)ontwikkeling een impuls te geven hebben de gemeente en het havenbedrijf begin 2013 het gebiedsteam Merwe-Vierhavens opgericht.
(Her)ontwikkelen in deze tijden, hoe gaan we te werk?
Als eerst heeft het gebiedsteam het hele gebied in kaart gebracht. Hierdoor werd duidelijk met hoeveel leegstand het gebied te kampen heeft en waar de leegstand zich bevindt, waar de ruimtelijke kwaliteit onder de maat is en welke gebruikers er zijn. Parallel hieraan heeft het team ronde tafels gehouden met ondernemers om de wensen inzichtelijk te krijgen. Daarnaast is er een marktonderzoek uitgezet met de vraag of er nog wel moet worden ingezet op de bedrijvigheid die in de eerdere visies worden genoemd. Daarbij werd gekeken naar de marktvraag, de potentie van de verschillende sectoren in relatie tot de locatie en de mogelijke concurrentiegebieden in de regio.
De uitdagingen
Volgens de gebiedsmanager van Merwe-Vierhavens, Maike Akkers ligt de uitdaging bij het behouden van het karakter van dit ruwe gebied: “Het is een grote transformatie. Het ruige van de haven willen we behouden, zodat het een spannend en verrassend stukje stad wordt met een oorspronkelijk karakter.” Daarnaast is er duidelijk politiek spanningsveld aanwezig tussen ‘de punt op de horizon’ en de korte termijn resultaten. De gepubliceerde samenvatting van de ontwikkelstrategie is een belangrijke stap hierin.
Ontwikkel mee in M4H
Met als vertrekpunt de wensen van de zittende ondernemers en behoeften van potentiele nieuwe gebruikers heeft het gebiedsteam verschillende projecten opgestart en een ontwikkelstrategie gepresenteerd. De ontwikkelstrategie is opgesteld om de gezamenlijke ambitie als een stip op de horizon vast te leggen. In tegenstelling tot de oude blauwdrukken gaat deze ontwikkelstrategie uit van organische gebiedsontwikkeling. Hoe deze ambitie te bereiken is daarom niet precies vastgelegd. De open weg naar het doel maakt het voor de markt mogelijk hierop in te spelen.
Er zijn een aantal programmascenario’s opgesteld om de mogelijke ontwikkeling van het gebied in kaart te brengen. Deze scenario’s helpen bij het bepalen van de juiste ingrepen in de verschillende deelgebieden. Een belangrijke mijlpaal is 2025 omdat dan woningbouw wellicht aan de orde komt. Pas ná 2025 wordt, afhankelijk van de aanwezige behoefte, de programmamix van de woningbouw en de bedrijvigheid bepaald.
Merwe-Vierhavens (M4H) ondergaat een belangrijke metamorfose. Ooit was het één van de grootste fruithavens ter wereld. Nu groeit de haven langzaam uit tot een nieuw woon- en werkgebied. En dat op steenworp afstand van de Rotterdamse Binnenstad
Prettig wonen, inzet op het vervoersnetwerk, koesteren van het industrieel erfgoed, investeren in groene ruimte en de nieuwe economie de ruimte gevenzijn de ambities voor dit gebied. In de ontwikkelstrategie worden daarnaast vijf focusgebieden genoemd: het Vierhavenblok, de Europointtorens, de Marconistrip, de oude energie centrale en de Ferro gashouder. Ook is de (sociale) verbinding met het Dakpark Rotterdam en het achterliggende gebied Delfshaven een belangrijk aandachtspunt.
Rotterdam Maakstad: vijf focusprojecten
Rotterdam zet in op een nieuwe economie, ‘Rotterdam maakt het’ is daarbij het motto. M4H dient als proeftuin voor deze economische ambitie van de stad die inzet op het bedenken en máken van innovatieve producten. Clean Tech, de food sector en de medische sector komen in het gebied bij elkaar en vormen een innovatieve en creatieve hotspot. In M4H kan een goed ecosysteem worden opgebouwd waarbinnen bedrijven, kennisinstellingen en overheid zich met elkaar verbinden om samen de proeftuin voor Rotterdam als maakstad te vormen. Voor de komende periode zijn vijf focusprojecten geformuleerd: Vierhavenblok, Marconistrip, Europointtorens, Ferro en Dakpark Rotterdam.
Het Vierhavenblok
Vierhavenblok/Stadshavens Rotterdam
Het vierhavenblok is centraal gelegen binnen het Merwe-Vierhavensgebied en wordt het ‘Maakkwartier’ van M4H. De proeftuin zal hier zijn puurste vorm aannemen. Ambacht en kennis zullen elkaar gaan versterken waardoor verschillende cross-overs tussen grote en kleine bedrijven kunnen ontstaan.
Marconistrip
Marconistrip/Stadshavens Rotterdam
Op het braakliggende terrein aan de Marconistraat is – in navolging van Uit Je Eigen Stad en de Fruitvis – volop ruimte om te experimenteren. Hier zal ruimte worden gegeven aan tijdelijke projecten en initiatieven die zich richten op een breed publiek. Alle creatieve ideeën waar vaak geen plek voor is, kunnen hier in de haven.
Europointtorens
Zicht op Europoint/Stadshavens Rotterdam
In de twee Europointtorens, naast de Rotterdam Science Tower, komt ruimte vrij voor nieuwe ondernemers. De Rotterdam Science Tower is al een innovatiecentrum voor hoogwaardige medische bedrijven met kantoorruimte en hoogwaardige laboratoria. Deze toren is bedoeld voor onderdelen van het Erasmus MC en voor medische bedrijven met een internationaal en biomedisch wetenschappelijk profiel. De twee naastgelegen Europointtorens zullen zich in de zelfde lijn ontwikkelen. Dit gebied is dé medische hotspot. Kennisontwikkeling en ondernemerschap vloeien hier samen.
Ferro
Ferro/Stadshavens Rotterdam
De Ferro gashouder kent een rijke historie en is industrieel erfgoed. De Ferro dome, met zijn karakteristieke ronde vorm, biedt straks ruimte aan duizenden bezoekers. Het is een perfecte plek voor evenementen op het gebied van kunst en cultuur, muziek en media. Het ruige pand straalt een en al het karakter van de industriële haven uit en biedt 6.000 bezoekers plaats om deze sfeer te ervaren.
Dakpark Rotterdam
Flying Holland/ Stadshavens Rotterdam
Op een voormalig rangeerterrein is in 2013 het Dakpark Rotterdam geopend, het grootste dakpark in Europa. Door groen aan te leggen op het dak van winkels is er 80.000 m2 park in de stad bijgekomen. Trapsgewijs stijgt het park uit boven het gebied en creëert daarmee een weids uitzicht. Er zijn waterpartijen, een buurttuin, een speeltuin, een kas met restaurant en een kruidentuin. Een plek waar zowel bewoners uit het gebied als bezoekers van buiten even kunnen ontsnappen aan het drukke en bewogen leven in de stad. Stichting Dakpark, een betrokken bewonerscollectief, zorgt mede voor het onderhoud, de veiligheid en de organisatie van verschillende activiteiten op het Dakpark.
Projectgegevens
Grootte: circa 150 hectare
Programma: mix van innovatieve bedrijven en woningbouw
Samenwerking: Stadshavens Rotterdam (samenwerking tussen Gemeente Rotterdam en het Havenbedrijf Rotterdam N.V.)
Voor meer informatie:
Cover: ‘Merwe Vierhavens, Rotterdam’ door Frans Blok (bron: Shutterstock)
Door Janneke Schaeken
Stagiaire planning bij Havenbedrijf Rotterdam
Door Mirela Milosevic
Projectmedewerker Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft
Door Rik Dalmeijer
Gebiedsmanager bij Havenbedrijf Rotterdam
