Met de wind in de rug

Integrale gebiedsontwikkeling Noordrand Goeree-Overflakkee

Structuurversterking

De provincie nam de reeds aangekochte gronden over. Met de gemeente werd afgesproken om een grondbank op te richten waaruit de gronden gefaseerd konden worden ingezet voor de gebiedsontwikkeling. ‘Toentertijd was de vraag of we alle grond terug zouden verkopen aan de boeren, of dat we ook andere ontwikkelingen zouden toestaan’, vertelt Jan Zuidweg van de Gemeente Goeree-Overflakkee. Twee belangrijke ontwikkelingen waren beleefbare natuur en de plaatsing van windmolens, op basis van de taakstelling zoals die met de provincie is afgesproken, legt hij uit. ‘Nadat we een werksessie hadden georganiseerd om de opties te bekijken, bleven er vier partijen over die vorm wilden geven aan integrale gebiedsontwikkeling.’ Naast de gemeente waren dat de Provincie Zuid-Holland, Wereld Natuur Fonds en Natuurmonumenten.

Voor de lange termijn is economische structuurversterking in Goeree-Overflakkee een belangrijke doelstelling, legt Zuidweg uit. ‘Naast de agrarische sector zijn recreatie en toerisme hier de economische pijlers. Daarom werd als doelstelling meegenomen om het recreatief medegebruik van natuur in bijvoorbeeld het buitendijkse gebied mogelijk te maken.’

Voorjaar 2016 werd de samenwerking tussen partijen vastgelegd. Een jaar later is er al aanzienlijk resultaat en krijgen de ambities in het gebiedsprogramma verder vorm.

De helft van de grond is al uitgepond. ‘Een vliegende start’, constateert Paul van Dijk, van Akro Consult, adviseur van de gemeente bij de grondtransacties, het risicomanagement en de marktconsultatie. ‘Temeer daar de ontwikkelingen in dit gebied ingewikkeld liggen door de complexiteit van doelstellingen en ambities. Denk aan wind en natuur.’

Deltanatuur
De kansen voor natuur op en rond het Haringvliet waren voor de Nationale Postcodeloterij aanleiding in te springen met een bijdrage voor natuurontwikkeling, het Droomfondsproject Haringvliet.

Grenzend aan het waardevolle natuurgebied Plaat van Scheelhoek en het Zuiderdiep kon daarmee recent door Natuurmonumenten 70 hectare grond worden aangekocht. ‘De provincie en gemeente hadden in hun coalitieakkoorden eerder afgesproken dat er geen vierkante meter agrarisch gebied meer naar natuur zou gaan. In een gebiedsproces met een hele brede doelstelling kon dat dan weer wel. Dankzij het Droomfonds hadden we ook de financiële middelen’, maakt Frans van Zijderveld van Natuurmonumenten duidelijk. ‘We maken het natuurgebied groter, robuuster, zodat de natuur minder last heeft van randeffecten. We willen het getij en zouter water in het Haringvliet, als straks de sluizen opengaan, benutten om het krekenlandschap weer terug te brengen.’

Het natuurgebied wordt te voet, met de fiets en vanaf het water met kano en fluisterboot en een trekpontje toegankelijk, met uitkijkpunten over de Scheelhoek en het Haringvliet. Van Zijderveld: ‘Met zorgvuldige zonering kun je de kwetsbare natuur, met name de slikken aan het water, ontzien en de natuur die tegen een stootje kan, die wat hoger ligt, maken we toegankelijk. Zo maken we de natuur die we ontwikkelen ook beleefbaar.’ De daarvoor benodigde investeringen komen uit de inkomsten van de deelprojecten.

Landbouw en energie

Een ander uitvoeringsresultaat is dat recent ongeveer 250 hectare grond via ABC-verkoop is geleverd aan de boeren in de Zuiderdiep-Halspolder, in combinatie met vrijwillige kavelruil, begeleid door het Kadaster. Agrariërs – voornamelijk akkerbouwers en een enkele veeboer – hebben zo hun bedrijf uit kunnen breiden en versterken. Veeboer en woordvoerder van de gezamenlijke boeren in de Zuiderdieppolder Wim van Leeuwen is heel positief over de bemiddelende rol van het Kadaster. ‘Ze hebben gekeken naar hoe groot ben je nu, heb je opvolging, kun je door ruilverkaveling een mooier aaneensluitend stuk grond krijgen. Iedereen heeft de kans gehad om er beter van te worden, terwijl ze de ander ook wat gunden. Ook de bank heeft meegeholpen en dat was nodig want een investering van zo’n 1 tot 3 miljoen euro per bedrijf hebben we niet op de plank liggen. Door die investering hebben de bedrijven wel slagkracht gekregen.’

Voor de aanvoer van zoet water worden ingrijpende maatregelen genomen die de zoetwatervoorziening van de landbouw moeten borgen. Deze compenserende maatregelen kierbesluit zijn onder verantwoordelijkheid van het waterschap in uitvoering.

In het gebied ligt een windopgave van 78 MW. De agrariërs in de polders hebben zich verenigd in een exploitatiemaatschappij die invulling gaat geven aan deze opgave. Wim van Leeuwen is een van de initiatiefnemers voor windenergie aan de noordrand van de Zuiderdieppolder. ‘De overheid had aangegeven dat dit een zoekgebied was voor windenergie en wij hebben die kans gepakt. Als een groot energiebedrijf hier straks gronden opkoopt, hebben we niks. We hebben nu allemaal een percentage in het windpark, de subsidies zijn toegekend.’

Eind vorig jaar is een samenwerkingsovereenkomst ondertekend tussen gemeente, agrariërs en Natuurmonumenten, en zijn afspraken gemaakt over planontwikkeling, afstemming, rechtsverhoudingen en participatie van de exploitatiemaatschappij in het Windfonds Goeree-Overflakkee. Dit fonds regelt dat gedurende twintig jaar jaarlijks een deel van de opbrengsten uit de wind beschikbaar komt voor versterking van de leefbaarheid en de economie op het eiland.

Wonen en recreatie

Nabij Middelharnis is een innovatief woonconcept voorzien. In een gebied van 30 hectare komt binnendijks een privaat te beheren natuurgebied met een kleinschalige woonfunctie. Buitendijks wordt al gewerkt aan versterking en beleefbaar maken van aanwezige ruimtelijke en natuurlijke waarden, zowel voor de bewoners als voor een breder publiek.

Op een terp komen maximaal veertig energieneutrale woningen met uitzicht over het Haringvliet. De te vormen kopersvereniging wordt eigenaar van de nieuwe natuur en beheert die ook. De grond voor de woonterp komt uit het aan te leggen zoetwaterkanaal in het gebied. De selectie van een marktpartij die deze ontwikkeling integraal realiseert, wordt momenteel voorbereid.

Paul van Dijk over de marktconsultatie, die is georganiseerd om te kijken of dit concept aan zou kunnen slaan: ‘Zelfs al was de tijd voor vastgoedontwikkeling minder gunstig dan nu, dan waren er al wel partijen geïnteresseerd. We zitten nu in de voorbereiding van de feitelijke marktselectie.’

Ontwikkelingsaanpak
Al met al is het ontwikkelingsprogramma voor dit deel van Goeree-Overflakkee divers. Per ontwikkellocatie in het gebied is sprake van meervoudige doelstellingen. Uitgangspunt is van meet af aan geweest dat elk van de partijen zich openstelt voor de ambities van anderen om zo tot een optimale mix te komen en algemeen draagvlak te kweken.

Toezicht op de uitvoering van met elkaar vastgelegde ambities is in een lichte regiestructuur geregeld. Per deelgebied zijn steeds een of meer van de gebiedspartijen zoveel mogelijk zelfstandig verantwoordelijk. De programmaregie richt zich op de bewaking van de voortgang en kwaliteit van de ontwikkelingen en partijen stimuleren projecten door elkaars kennis en netwerken te verbinden.

De gemeente faciliteert met bestemmingswijzigingen, maar ook door actieve regie op het grondverkeer. Jan Zuidweg: ‘We nemen stap voor stap grond af van de provincie om die vanuit een integrale belangenafweging in de markt te zetten. Daarmee proberen we, samen met alle belanghebbende partijen, de ambities gerealiseerd te krijgen; voor windenergie, voor agrarische structuurversterking, natuurontwikkeling en recreatief medegebruik. Dat doen we met kavelruil, contract- en risicomanagement en het uitnodigen en inpassen van marktinitiatieven. Ik vind dat het tot nu toe goed lukt.’

De andere partijen benadrukken de positieve rol van de gemeente. Frans van Zijderveld (Natuurmonumenten): ‘Het heeft zeker geholpen dat we ons bij dit project goed hebben verdiept in de belangen van andere partijen. Dat proberen we altijd wel, maar hier is dat altijd heel sterk benadrukt door bijvoorbeeld wethouder Daan Markwat. Die zat er steeds scherp bovenop door ons voor te houden dat als er maar één partij was die puur voor eigen succes zou gaan, dan mislukte het gebiedsproces, met alleen maar verliezers.’

Collega Bas Roels van Wereld Natuur Fonds beaamt dat. ‘Het succes is er vooral ook in gelegen dat de gemeente op een gegeven moment duidelijk een iets wat afstandelijke en faciliterende rol heeft aangenomen. Gericht op het bereiken van een optimale uitkomst en daarbij alle belanghebbenden echt heeft uitgedaagd om over hun grenzen heen te stappen.’
‘Breed zijn alle belangen meegenomen en hebben een plek gekregen in een zo optimaal mogelijk resultaat voor alle partijen samen. Met die houding zat iedereen aan tafel. De regierol van de gemeente is daar heel belangrijk bij’, onderstreept Sander van der Meulen (Provincie Zuid-Holland).