Met landbouw de lucht in: de opmaat van een lokale voedselketen

Er is veel ruimte tussen hemel en aarde. Rotterdam telt 3.400 voetbalvelden aan ongebruikt plat dak. Joep Krabbers en Yvonne Rijper van zoarchitecten weten er wel raad mee: gebruik die ruimte om het woningtekort in de stad op te vangen, bedachten ze in hun project Superrrdam. Andere steden hebben hetzelfde onbenutte potentieel: honderdduizenden vierkante meters dakoppervlakte, zonder invulling. Die ruimte kan inderdaad voor woningbouw gebruikt worden, maar een andere interessante invulling voor al die platte daken is stadslandbouw. Bloomberg brengt in een nieuwe publicatie in kaart wat de economische voordelen zijn van ‘building-based’ landbouw en bovenal hoeveel klimaatwinst dat op kan leveren.

‘Food Miles’

Eerst even de cijfers op een rijtje: bijna tachtig procent van de wereldwijde voedselproductie komt terecht op de borden van inwoners uit stedelijke gebieden. Maar het vraagt nogal wat van het klimaat om al die maaltijden daar te krijgen. Eén vijfde van alle aan voedsel gerelateerde uitstoot is namelijk te wijten aan ‘food miles’: de afstand van de boerderij tot het bord. Klimaatverandering zet de strijd om de ruimte daarom op scherp, betoogt journalist Peter Yeung. Landbouw in en rondom de stad organiseren wordt daardoor alsmaar aantrekkelijker.

Er zijn verschillende vormen van stadslandbouw denkbaar. ‘Urban farms’, of stedelijke boerderijen, spreken het meest tot de verbeelding. Kroppen sla en felrode aardbeien die tussen de wolkenkrabbers in grote steden op groene daken geteeld worden: verschillende steden experimenteerden er al mee, maar een duidelijke koploper is Parijs.

Verticale landbouw

‘Nature Urbaine’ is Europa’s grootste stadsdakboerderij. In een gebied van 14.000 vierkante meter wordt per seizoen meer dan tien ton fruit en groenten geproduceerd. Deze stadsboerderij ligt bovenop een plat dak in het vijftiende arrondissement van Parijs, ten zuiden van de Seine. Om in de beperkte ruimte zo efficiënt mogelijk te kunnen boeren, wordt gebruik gemaakt van verticale landbouw.

Op het dak staan tientallen zogeheten ‘aeroponische tower farms’ opgesteld: witte cilinders van maximaal drie meter hoog met talloze plantengaten waar basilicum of boerenkool uitsteekt. In sommige ‘towers’ kunnen wel tweehonderd planten per cilinder gepot worden. Dankzij een innovatief irrigatiesysteem wordt het waterverbruik tot wel tachtig procent verminderd en produceert de stadsboerderij 62 procent minder CO2-uitstoot dan een gewone boerderij met dezelfde oogst.

Het is een van de manieren om ‘urban farming’ voor steden aantrekkelijk te maken. Andere oplossingen voor lokale voedselproductie worden door steden gezocht in landbouwparken aan de rand van de stad, zoals het Spaanse Baix Llobregat bij Barcelona. Een maand geleden werden op Gebiedsontwikkeling.nu de mogelijkheden van zo’n voedselpark nabij Amsterdam uiteengezet, waar een felle strijd om de ruimte woedt tussen voor- en tegenstanders van de uitbreiding van het bedrijventerrein in de Lutkemeerpolder.

Anderhalf keer Parijs

De veelzeggende titel bovenaan het Bloomberg-artikel (‘Can a city feed itself?’) wordt door de auteur zelf ontkracht. Want nee, stadslandbouw kan niet voorzien in de volledige voedselproductie voor een stad. Om genoeg fruit en groenten voor alle inwoners van Parijs te produceren, zou anderhalf keer de totale oppervlakte van de stad nodig zijn, voorspelde de Paris Urbanism Agency (Apur). In het voorbeeld van Parijs zouden strategisch geplaatste stadsboerderijen aan vijf of tien procent van de vraag kunnen voldoen, stelt Pascal Hardy. Hij is de oprichter van het bedrijf dat de verticale aeroponische tower farms produceert.

De auteur ziet daarom met name kansen in lokale voedselproductie aan stadsranden, zoals in het voorbeeld van Barcelona. De voornaamste uitdaging in de stedelijke landbouw is dan ook dat veel steden met een grote woningopgave kampen, maar dat daardoor vruchtbare landbouwzones aan de rand van de stad het moeten ontgelden.

Ook plaatst de auteur de kanttekening dat lokale voedselketens in Europese steden relatief makkelijk gerealiseerd kunnen worden, maar dat de voedselketens in andere gebieden een stuk kwetsbaarder zijn. In het artikel van Bloomberg wordt het voorbeeld van Haïti aangehaald, dat een van de meest voedselonveilige landen ter wereld is. Het leunt zwaar op de import van voedsel en bovendien wordt het geteisterd door natuurrampen. Daardoor is het lastig om er duurzame voedselsystemen op te tuigen die bestand zijn tegen de aardbevingen en orkanen waar Haïti regelmatig mee te maken krijgt.

World Food Center

Bloomberg brengt zo helder in kaart welke succesvolle voorbeelden er zijn gerealiseerd op het gebied van stadslandbouw. Het legt echter ook de nadruk op de valkuilen en uitdagingen – zowel aan verticale landbouw op daken als voedselparken aan de rand van de stad kleven nadelen. Stijgende energieprijzen en hoge operationele kosten zijn een uitdaging voor de relatief nieuwe verticale landbouw. De realisatie van voedselparken wordt met name gehinderd door beleidsmatige keuzes: in snel groeiende urbane gebieden worden de stadsranden met name gebruikt voor de bouw van woningen, niet voor landbouw. Maar er zijn volop ambities én al behoorlijk wat geslaagde experimenten, zoals die in Parijs.

Dichter bij huis laat de gebiedsontwikkeling van het World Food Center in Ede bijvoorbeeld zien dat woningbouw en voedselproductie geen tegenstelde belangen hoeven te zijn. Een oud militair terrein wordt daar getransformeerd tot woon- en werkomgeving met onder andere zevenhonderd woningen én een verticale tuin. Wie weet worden de witte cilinders met basilicumplantjes wel echt de akkers van de toekomst.