Metamorfose van een metropool, Parijs kijkt over de Périphérique

Waarom zou een stedenbouwer of gebiedsontwikkelaar affiniteit moeten hebben met de culturele of zo u wilt urbane antropologie? Om de simpele reden dat steden bevolkt worden door mensen en dat het best handig is iets van hun gebruiken te weten, zeker als je die steden wilt veranderen. Simon Kuper schreef een boek over de bewoners van Parijs, hun gebruiken en de veranderingen daarin. Hij voegt er en passant een heel belangrijke stedenbouwkundig thema aan toe: de stad die zich wil/moet bevrijden uit haar fysieke maar ook culturele beklemming en zich wil verbinden met de veel grotere metropool.

Breed palet

Simon Kuper is journalist, een welgestelde witte man, zoals hij zichzelf typeert, die al 20 jaar in Parijs woont en inmiddels Frans staatsburger is geworden (daarvoor het Verenigd Koninkrijk). Hij geeft zijn persoonlijke kijk op de stad, destijds als nieuwkomer maar inmiddels ook als kenner van de stedelijke cultuur.

Het is een breed palet aan stedelijke issues dat Kuper ons voorschotelt, tot en met de Olympische Spelen die net het veld hebben geruimd. Hoe Parijs het in 2012 het verloor van Londen en revanche nam voor die van 2024. Hoe de stad in de laatste decennia een veel internationaler profiel heeft gekregen, economisch maar ook qua aansluiting op de globale wereld (met een minder arrogante houding). Het bijzondere is dat dat gepaard is gegaan met een sterke inzet op behoud van een eigen profiel. Parijs wil niet Londen achterna, geen fort voor de rijken te midden van de wereld van de grootbanken.

De kloof tussen arm en rijk binnen de périphérique is groot maar die tussen de stad en de buitenwereld is nog veel groter. De ‘Métropole de Grand Paris’ moet daar een einde aan maken; de bestuurseenheid die verantwoordelijk is voor tal van taken in de Parijse regio.

Parijs zelf wil onder leiding van een politiek sterk geëngageerde burgemeester, Anne Hidalgo, een stad blijven die voor iedereen is. De toevoeging van grote aantallen betaalbare huurwoningen als beleidsprioriteit zegt al genoeg. Net als de ruimte die het gemeentebestuur wil maken voor de voetgangers en de fietsers, voor meer groen en meer openbare speel- en verblijfsruimte.

Ik heb bewondering voor de daadkracht van deze (gekozen) burgemeester. In het voorwoord van Paris Atlas, een nieuwe uitgave van het ‘Atelier parisien d’urbanisme’ (Apur) met cijfers en kaarten, zet ze haar prioriteiten nog even op een rijtje: “Piétonisation massive, végétalisation systématique, Seine baignable, pistes cyclables, qualité de l’air, développement des commerces de proximité, alimentation bio dans les écoles et crèches, logements sociaux, transformation des portes de Paris.”, et cetera, et cetera. Uiteraard voegt ze de metro-uitbreiding (‘Grand Paris Express’) nog even toe.

Buiten Frankrijk geboren

Parijs is een globale stad geworden, kosmopolitisch en internationaal. Neem alleen de bewegwijzering bij de recente Olympische Spelen, de stad spreekt Engels en dat is echt nieuw. Daar werkt ongetwijfeld aan mee dat Parijs allang niet meer alleen bewoond wordt door Parijzenaars. Slechts 30 procent is in Parijs geboren, op een totaal van 2.1 miljoen inwoners. De stad telt meer dan 300.000 inwoners die buiten Frankrijk zijn geboren en die hebben bij elkaar 176 nationaliteiten (bron: Paris Atlas). Hoe is het leven in de stad waar forse protesten op straat gewoon zijn? Waar terroristische aanslagen inmiddels een ‘fact of life’ zijn en nieuwe bedreigingen voortdurend op de loer liggen? Het went, daar lijkt het althans wel op. Het leven gaat door, maar het is wel veranderd. Kuper neemt alle facetten van het moderne leven met ons door. De veranderde seksuele moraal, de eetgelegenheden, de omgangsvormen, het leven in appartementen, de politieke elite, de daklozen, alles komt langs.

Wat mij vooral opviel was de geruisloze ‘emancipatie’ van de voorsteden, les banlieues. Het beeld dat hier alleen maar armoede heerst is een verkeerd beeld, de voorsteden worden vooral bewoond door de stedelijke middenklasse. Want ondanks de inzet van het bestuur voor meer betaalbare huisvesting is de stad gewoon te duur voor de gewone verdieners. De ‘buitenkant’ van de stad gaat een steeds belangrijker rol spelen in het stedelijke leven.

Waar komen de voetballers van Paris Saint Germain (PSG) vandaan, waar werd het Olympisch dorp neergezet (en straks een nieuwe gebiedsontwikkeling gerealiseerd), waar werd een belangrijk deel van Olympische Spelen gespeeld? Allemaal (van) buiten de ring.

Niet op rolletjes

De Olympische Spelen lijken een katalysator te zijn geweest voor de aansluiting van de stad op de grote metropool eromheen, met nog eens 10 miljoen inwoners. De logistiek moest klaar en lang niet alles kon in Parijs ‘entre les murs’. De transitie naar ‘Grand Paris’ verloopt niet altijd op rolletjes. Recent brak een conflict uit tussen Hidalgo en de voorzitter van de regio, Valérie Pécresse, over de toekomstige locatie voor voetbalclub PSG. En dat conflict wordt meteen publiekelijk uitgemeten.

Maar het besef dat de stad, en ook de regio, zich tekortdoet als ze geen aansluiting gaat maken op de grotere omgeving, dat was er al langer en dat blijft ook zo. Parijs heeft die ‘buitenwereld’ hard nodig.

Het stedelijk weefsel is al over de Boulevard Périphérique aan het kruipen. Het is tijd voor een grotere slag. Die werd alweer even geleden gemaakt door Nicolas Sarkozy, president van Frankrijk tussen 2007 en 2012. Een ‘one term president’ (en een boefje) maar hij had wel goede ideeën. Wie herinnert zich nog de prijsvraag voor Grand Paris die hij organiseerde. Hij leek niks te doen met de resultaten maar intussen kwam er wel een concept voor de toekomst naar boven. Sarkozy nam een adviseur in de arm, Christian Blanc, om het idee van ‘Grand Paris’ vorm te geven. Een stad maak je met infrastructuur en zo deed Blanc het ook. Ditmaal niet met de nieuwe autowegen zoals in de vorige eeuw maar met een plan voor eigentijdse openbaar vervoer-infrastructuur: ‘Grand Paris Express’.

68 nieuwe stations

Blanc publiceerde er al in 2010 een boek over, “Le Grand Paris du XXI-siècle”. Veertien jaar later worden de eerste stappen gezet. Bestaande metrolijnen worden naar buiten doorgetrokken. Neem lijn 14 die nu buiten de ring in het noorden begint in Saint-Denis en tot ver buiten de ring in het zuiden doorloopt naar vliegveld Orly (ja, inderdaad de NZ-lijn zoals in Amsterdam maar dan wel doorgetrokken naar de luchthaven). Maar Grand Paris is veel meer dan dat. Lijn 14 is inmiddels operationeel maar de lignes 15 tot en met 18 moeten nog komen. Een lijn van Orly naar Versailles (18), een nieuwe lijn vanuit de stad naar Charles de Gaulle Aéroporte (17) een wijde ringlijn om de stad (15) en één naar de oostelijke voorsteden (16). Aangetakt op de bestaande lijnen en met 68 (!) nieuwe stations.

We kunnen Blanc waarschijnlijk niet vergelijken met die andere stedenbouwer van de 19e eeuw, Hausmann, maar hij komt wel in de buurt. In ieder geval gaat deze enorme uitbreiding van het net ervoor zorgen dat de stad Parijs wordt geïntegreerd in de metropool Parijs en omgekeerd. Nu vervoert het Parijse metrosysteem (RATP) 5 miljoen passagiers per dag, het netwerk telt 302 stations. Straks met Grand Paris Express komen daar nog eens 3 miljoen passagiers bij en telt het net 370 stations (bron: Paris Atlas). En het is duidelijk dat daarmee ruimte ontstaat om in ieder geval rond heel veel van die stations nieuwe gebiedsontwikkelingen tot stand te brengen. Dit is het Parijs van de 21ste eeuw, het aaneensmeden van de oude stad met uitdijende metropool.

De ring doorbroken

Kuper relateert de fysieke sprong die de stad aan het maken aan de mentale sprong: het denken en handelen voorbij de ring van de stad. Waar die ring ooit een barrière was voor een verbinding met de buitenwereld lijkt die nu definitief te worden doorbroken. En als het beleid van Hidalgo om de auto minder ruimte in de stad te geven slaagt, dan zou de stinkende verkeersriool die Périphérique heet er over 20 jaar weleens heel anders uit kunnen zien.

Waar hebben we dit meer gezien? Uitdijende steden zijn van alle tijden. Londen maakte een groene ring om de stad maar hopte met new towns over die barrière. Eigenlijk lijkt dit verhaal over Parijs wel op dat van New York City. Daar vormde de rivier (East River) een grens, een beletsel voor de sprong naar Brooklyn maar die kwam er wel, simpelweg omdat de stad uit zijn voegen barstte. En nu is Brooklyn een integraal deel van de stad geworden.

En ook ons eigen Amsterdam is zo’n internationale stad geworden. In ‘De stad’, een recente publicatie van Marcel van Engelen wordt de recente geschiedenis beschreven. Hier moest de ‘urban fabric’ (lees gentrification) zich eerst uitspreiden binnen de ring. De sprong over de ring A10 West is inmiddels gemaakt maar de schaalsprong die burgemeester Hidalgo voor ogen heeft in Parijs, daar is in de hoofdstad nog helemaal geen sprake van. Angst, bestuurlijk onvermogen, gebrek aan durf, geen visie? U mag het zeggen. Toch is dit op termijn onvermijdelijk. Tegen die tijd loopt het stadsbestuur waarschijnlijk achter de feiten aan.

De inwoners van Parijs zijn inmiddels ook klaar voor de sprong. Of daarmee de aversie vanuit de rest van Frankrijk tegen Parijs zal verminderen, moet worden betwijfeld. Maar het stedelijke eiland Parijs binnen de grote metropool zal definitief een grootstad zijn/worden met een groeiende interactie tussen de stad en haar voorsteden. Kuper schreef een leerzaam boek over de transitie van de metropool Parijs. En die staat niet in de papieren plannen, hij is er al. De recent gepubliceerde ‘Atlas Paris’ heeft in kaart gebracht wat er daadwerkelijk gebeurt. Die atlas is een mooie illustratie van de ontwikkelingen die Kuper ons met zijn ‘wereldstad in verandering’ laat zien.