Mining Istanbul: concentratie zorgt voor een duurzamer stad

De verwerkingsfabriek voor afgedankte elektronische apparaten die Apostoli bedacht is het hart van een innovatief stedelijk systeem. Dat koppelt hergebruik van materialen aan nieuwe vormen van handwerk en buurtactiviteiten. Het project gaat lijnrecht in tegen het steeds verder uitdijen van de metropool. “De stad is een door mensen gecreëerd monster dat steeds meer territorium en materialen opeet”, zegt Apostoli. “Terwijl er binnen het bestaande territorium volop in onbruik geraakte gebouwen zijn die je kunt hergebruiken.”

Voor zijn fabriek liet hij, na uitgebreid onderzoek, het oog vallen op de ruïne van een Ottomaanse legerkazerne in het centrum van de stad. De Rami barak is een machtig bouwwerk, stammend uit 1828, met onder meer een binnenplaats (‘Campo Marzio’) van 200 bij 200 meter. Volop ruimte dus voor verwerking van oude elektronische apparatuur tot grondstoffen en voor reparatie ervan. Het masterplan voorziet tevens in een programma voor de enorme lege binnenplaats en de lege ruimte rondom de bebouwing.

Terugbrengen in de stad van bedrijfsfuncties is wat Apostoli betreft een logische keuze: in de stad wordt het afval geproduceerd, dus daar moet je het ook klaar maken voor hergebruik. Rondzeulen met materialen zorgt voor onnodige belasting van de stedelijke infrastructuur en opeten van steeds meer ruimte. Gevaar voor overlast voor de omgeving ondervangt hij door de werkplaatsen van zijn fabriek deels onder het maaiveld te plaatsen. De fabriek zorgt ook voor organisatie van de openbare ruimte tussen de kazernetuinen en de omliggende woonwijken. Het ontwerp voorziet in ondergrondse laad- en losruimtes voor afval en ruwe materialen, een halfondergronds gelegen hoofdcirculatieroute en gestapelde kamers en kantoren. Aan de straatzijde zijn transparante panelen voorzien, waardoor een zichtverbinding ontstaat met de omliggende woonbuurten. Betonwanden die op een aantal plaatsen zijn toegevoegd helpen bij het organiseren van de ruimte en het creëren van overgangsgebieden tussen werk en ontspanning. Er zijn ook op verschillende plaatsen onderwijs- en ontmoetingsruimten voorzien.

Archeologisch onderzoek

Apostoli kiest in Mining Istanbul nadrukkelijk voor recentralisatie. Die keuze komt deels voort uit een voorafgaand 'archeologisch' onderzoek. Apostoli: “Research en evaluatie zorgen voor bewustzijn van wat wel en wat niet de moeite waard is om te bewaren en wat geschikt is voor hergebruik.” De gelaagdheid van de Turkse metropool wordt zichtbaar door onderzoek naar de geschiedenis ervan: de groei tot industrieel centrum en de accumulatie van grondstoffen die uit de hele regio zijn vergaard. Istanbul groeide door de eeuwen heen uit tot een geweldige economische, maar ook militaire macht. Die ontwikkelde zich langs dezelfde structuren als waarlangs de industrialisatie verliep. De Ottomaanse legerkazerne, met zijn robuuste, monumentale muren, is een overgebleven symbool van die ontwikkelingsgeschiedenis en relevant voor nu en voor de toekomst.

In de omgang met het gebouw ziet Apostoli een parallel met de lineaire manier waarop met consumentenelektronica wordt omgegaan. Beide lijken slechts waarde te hebben zolang ze nut hebben. Apostoli: “Computers en telefoons worden binnen een paar jaar afgedankt. Met gebouwen gebeurt dat in Instanbul gewoonlijk na een paar decennia ook. Terwijl beide intrinsiek waardevol blijven. Mijn project draait om het vinden en oogsten van die waarde.”

In plaats van het oude gebouw uit elkaar te trekken en de materialen weer te laten verdwijnen in alle richtingen kiest Mining Istanbul voor concentratie. Voor de verzamelde elektronica betekent dat uiteenhalen in een 'raffinaderij' en geschikt maken voor hergebruik. Voor de gebouwen gaat het om het vinden van een nieuwe functie en transformatie van de gebouwconstructie. Sloop en hergebruik van de materialen is ook een optie, maar in Mining Istanbul is de inzet hergebruik op dezelfde plek. De wijze van planning en voortdurend opslokken van lege ruimte in het huidige Istanbul is niet duurzaam. Door de filosofie van 'alles volbouwen’ en ongelimiteerd opsouperen van materialen en ruimte is er zelfs geen plaats meer voor openbaar groen en zijn watervoorraden veelal uitgeput. “Istanbul heeft problemen met leefbaarheid doordat de stad logistiek in de knoop zit, publiek groen erodeert en gebouwen onnodig worden afgedankt. Door een andere omgang met grondstoffen kan de stad haar problemen deels oplossen.” De keuze voor de historische legerkazerne biedt ook een oplossing voor het gebrek aan stadsgroen en herontwikkeling van de openbare ruimte tot een tuin. De ‘Campo Marzio’ binnenplaats was ooit de plek waar de tuinen van Grootvizier in bloei stonden. In Mining Istanbul wordt deze ruimte weer een groene oase voor ontspanning en voor ontsnapping uit de stadsdrukte.

'Mining Istanbul' kreeg een eervolle vermelding bij de Archprix Nederland. Deze prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan de beste afstudeerprojecten van Nederlandse masteropleidingen van de afstudeerrichtingen architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur. Verschillende modellen en een groot boekwerk met teksten en illustraties waren in juni te zien in het Timmerhuis in Rotterdam. Mining Istanbul zal ook te zien zijn op de Archiprix International 2017.