Monitor RES 2022: meer samenwerken en vooral geen nieuwe doelstelling

“Natuurlijk schuurt het hier en daar en ben je het echt niet altijd met elkaar eens. Maar we moeten elkaar wel vasthouden wanneer het moeilijk wordt.” Deze wens sprak Kristel Lammers, directeur Nationaal Programma RES (NP RES), uit in oktober toen we haar vroegen naar de toekomst van het programma. Zaken als de stijgende gasprijzen en de drukte op het stroomnet zorgen ervoor dat de energietransitie niet alleen actueler en urgenter, maar ook uitdagender is dan ooit.

En dat vraagt volgens Lammers wat van de partijen. “Hartstikke logisch dat nog niet alles duidelijk is, maar na het uitspreken van ambities komt het waarmaken. En dat moeten we met elkaar doen: nationaal, regionaal en lokaal.”

Haalbare ambities

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) publiceerde eerder deze maand de Monitor RES 2022. Conclusie: het waarmaken van de gestelde ambities in het Nationaal Programma RES is nog steeds mogelijk. In dertig regio’s hebben (lokale) overheden samen met inwoners, maatschappelijke partijen, energiecoöperaties en netbeheerders afgesproken hoe zij met hun eigen RES (regionale energiestrategie) bijdragen aan de doelstelling in 2030 tenminste 35 terawattuur (TWh) aan hernieuwbare elektriciteit op te wekken. Dat gebeurt met windturbines op land en de grootschalige aanleg van zonnepanelen. De gecombineerde plannen in deze 30 regio’s zorgen zelfs voor een totaal RES-bod van 55 TWh.

Om alleen al de doelstelling van 35 TWh te halen, moet echter nog wel veel werk worden verzet. De resultaten op de korte termijn geven namelijk nog geen zekerheid. Uit de monitor blijkt dat er tot nu toe ongeveer 4 TWh aan projecten is uitgevoerd. Dat dit getal niet hoger is, komt omdat “afgesproken ambities niet snel genoeg concreet omgezet in duurzame energieprojecten”, is de conclusie in het persbericht. “Belemmeringen in de uitvoering zijn onder meer netcongestie, bestuurlijke wisselingen in de regio, schaarste aan personeel en materialen, maatschappelijke zorgen en weerstand bij omwonenden en juridische belemmeringen.”

Om te onderzoeken onder welke randvoorwaarden de doelstelling uit het Klimaatakkoord kan worden gehaald én of het eventueel mogelijk is om meer dan 35 TWh te verzilveren, vroeg het Bestuurlijk overleg Klimaat & Energie aan Greetje Bos om advies. Bos is onder andere voormalig bestuurlijk trekker in de energieregio West-Brabant en wethouder Financiën in Breda. Zij sprak voor deze opdracht met bestuurders en vertegenwoordigers van overheden, koepels, maatschappelijke organisaties en netbeheerders.

Geen nieuwe doelstelling

De basis van het vorige week verschenen advies is duidelijk: kom vooral niet met een nieuwe doelstelling. De RES-ambitie om te streven naar 55 TWH in plaats van 30 is goed en zorgt voor nieuwe mogelijkheden zegt Bos. “Maar het is niet wenselijk om de gemaakte afspraken op dit punt in het Klimaatakkoord formeel te verhogen. Een formele verhoging zou het proces namelijk vertragen, terwijl we die tijd juist hard nodig hebben om ons gezamenlijk volledig op de uitvoering van de plannen te richten. Het is nu zaak om het proces van realisatie van de ambitie uit het RES-bod zo goed mogelijk te faciliteren. Dat zal nog genoeg van alle betrokken partijen vergen.”

Een hele uitdaging

Bos heeft vijf randvoorwaarden geformuleerd waarmee de betrokken partijen de komende tijd aan de slag moeten om minimaal de grens van 35 TWh te doorbreken. Zo moeten partijen energie een integraal onderdeel van de ruimtelijke puzzel “als noodzakelijke voorwaarde voor een goed economisch vestigingsklimaat en een aantrekkelijke woon- en leefomgeving.”

Daarbij hamert ze ook, net als Lammers, op het feit dat partijen elkaar moeten houden aan de gestelde afspraken om de ambities waar te kunnen maken. Het Rijk moet volgens haar voor een duidelijke boodschap zorgen die dat proces ondersteunt. En die boodschap moet tegelijkertijd ook voor meer acceptatie zorgen, omdat het proces vraagt om “een eerlijk, begrijpelijk en consistent verhaal. Een verhaal van de gezamenlijke overheden waarin we uitleggen waarom we doen wat we doen en wat dat betekent voor inwoners. Een terugkerende boodschap die losstaat van politieke ontwikkelingen.”

Het is überhaupt onzeker of er genoeg netcapaciteit is om meer dan de 35 TWh uit het Klimaatakkoord aan te sluiten op het net voor 2030. Het aansluiten van 35 TWh noemt Bos in haar advies “al een hele uitdaging.” Een nieuwe kijk op ons energiesysteem is volgens haar een andere belangrijke randvoorwaarde voor het oplossen van deze uitdaging. “Geen systeem meer dat 24/7 transport garandeert van de locatie waar elektriciteit wordt opgewekt naar de locatie waar het gevraagd wordt. Maar een veel lokaler, intelligenter en flexibeler systeem waarin we sturen op en kiezen voor locaties en vormen van opwek die het net zomin mogelijk belasten, waarin we lokale onafhankelijke energiesystemen stimuleren, en waarin we tijdig voldoende ruimte reserveren.”

Intensieve samenwerking

Paul van den Bragt, onderzoeker Gebiedsontwikkeling aan de Technische Universiteit Delft, onderstreept de analyse van Bos dat het huidige energiesysteem niet kan worden doorgetrokken naar de toekomst. De omschakeling naar een heel ander energiesysteem en de belemmeringen door netcongestie vergt volgens hem veel van (lokale) partijen. “De uitvoering van de ambities vraagt nu om het in samenhang programmeren en prioriteren van energie en andere ruimtelijke opgaven. Dit vereist intensieve samenwerking tussen en combinerend vermogen van overheden, netbeheerders en marktpartijen. In de praktijk blijkt dat vaak nog lastig,”

Gebiedsgerichte voorbeelden

Van den Bragt is door zijn positie binnen de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG) ook verbonden aan het leertraject Energie in de Leefomgeving. Dit traject helpt bij de uitdaging om de energiestrategie te koppelen met andere maatschappelijke uitdagingen als wonen, infrastructuur en/of stikstof. Het moet ook richting geven in de zoektocht naar antwoorden op regionale vragen. "Wat daarbij kan helpen en waar behoefte aan is, zijn goede voorbeelden. Met het leertraject willen we gebiedsgerichte casussen volgen om de lessen en handelingsperspectieven daaruit te delen.”