Casus Ooit is het Hembrugterrein gebouwd om de forten langs de stelling van Amsterdam van wapens en munitie te voorzien. Nu vormt het een groene oase aan het Noordzeekanaal met een schat aan cultureel erfgoed, maar wel met gif in de grond. Het Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf (RVOB) wil het 43 ha grote terrein in Zaandam, waar Defensie tot 2002 munitie produceerde, samen met Gemeente Zaanstad en Provincie Noord-Holland herontwikkelen. De grote vraag is: wie gaat dat allemaal betalen?
Het Hembrugterrein wordt herontwikkeld door de overheid. De bodemsanering en geurcirkels van nabije industrie zijn struikelblok voor de markt
Het zal heel wat kosten om de bodem te saneren (circa 30 mln) en de vele rijksmonumenten (50.000 m) op te knappen. Bovendien staan er nog veel andere gebouwen (ook 50.000 m), die niet als rijksmonument zijn bestempeld, maar soms wel het behouden waard zijn. In 2009 bleek uit een marktconsultatie dat de bodemsaneringskosten voor de markt een struikelblok vormden. Aan belangstelling geen gebrek. Achttien partijen meldden zich aan en zes dienden een visie in, zowel corporaties, projectontwikkelaars als architectenbureaus. ‘We hadden de bedoeling het terrein snel te verkopen en de bodemsanering aan de markt over te laten’, zegt projectdirecteur Carolien Schippers van het RVOB. ‘We hebben uiteindelijk besloten de koers te verleggen, ook gezien de ontwikkelingen in de markt.’ Schippers wil nu met betrokken ministeries, de gemeente en de provincie afspraken maken over de bodemsanering in combinatie met een organische ontwikkeling, waarbij terrein en gebouwen stapsgewijs nieuwe functies krijgen.
‘Munitiefabriek krijgt vredelievende bestemming - Afbeelding 1’
Convenant
In het voorjaar moet een bestuursconvenant worden gesloten tussen Rijk, provincie en gemeente. Dan moeten de ministeries van Financiën, waar het RVOB onder valt, en Defensie er eerst wel onderling uitkomen, want het RVOB wil het terrein het liefst overnemen van Defensie. Dat zal Defensie, die voor een grote bezuinigingstaakstelling staat, niet slecht uitkomen, mits daar niet een al te stevig prijskaartje aan hangt. Schippers: ‘Het is niet nodig overal á la minute te gaan graven, we kijken of we een deel van de bodemsanering in de tijd naar achter kunnen schuiven. In ieder geval mag het terrein geen gevaar opleveren voor de volksgezondheid.’
Voor Barbara Visser, wethouder Economische Zaken van gemeente Zaanstad, is het duidelijk; de vervuiler betaalt. ‘Het Rijk is eigenaar van het Hembrugterrein, dus het is niet logisch dat de gemeente of provincie meebetalen aan sanering en achterstallig onderhoud. De gemeente staat wel voor zowel op korte als lange termijn op gang te brengen. Wel ben ik voor samenwerking om de ontwikkeling op gang te brengen. Het is een uniek en ook mysterieus gebied en iedereen die het bezoekt, vindt het geweldig. Maar nu is het zaak dat er ook iets gaat gebeuren.’ De gemeente wil via subsidies bijdragen aan evenementen op het Hembrugterrein, om zo meer reuring te brengen, en ook zorgen voor goede verbindingen over het water en met het openbaar vervoer. Door de geurcirkels van petrochemische industrie aan de overkant van het Noordzeekanaal en eisen ten aanzien van externe veiligheid is woningbouw vooralsnog niet toegestaan. Werken en evenementen zijn wel mogelijk, en dat gebeurt nu ook al. Het eerste gebouw dat werd opgeknapt was het hoofdkantoor van de munitiefabriek aan het water. Daar zit sinds vier jaar Taets Art Gallery, van de Amsterdamse kunstondernemer Peter Taets. Deze locatie is te huur voor evenementen en congressen en onder andere G-Star, de VVD en RTL maakten er al gebruik van. Verder zijn Tetrix Bedrijfsopleiding, het glasblazerscollectief Vrij Glas en Theatergezelschap Werner en consorten er gevestigd. Ook met ‘Smaakexplosies’ is het gebied op de kaart gezet. Dit is een culinair en cultureel evenement georganiseerd door de Zaanse kunstenaar Bas Husslage, die ook zijn atelier heeft op het terrein.
Durf
‘Het begint met partijen die met ideeën komen en die durven te investeren’, zegt Martine de Vaan, sinds begin dit jaar als projectleider van het RVOB werkzaam op het Hembrugterrein. ‘Uit een markttoets die we door Stec hebben laten uitvoeren naar potentiële gebruikers, blijkt dat veel bedrijven zich hier willen vestigen vanwege het bijzondere karakter. We willen zoveel mogelijk monumenten behouden en beginnen met de parels in het gebied.’ Voor het opknappen van de monumenten is subsidie beschikbaar, in totaal circa € 8 mln. ‘Hier kunnen we een goed begin mee maken. De eerste drie gebouwen worden nu wind- en waterdicht gemaakt. Deze panden kunnen dan ook direct in gebruik worden genomen voor activiteiten gericht op evenementen en toerisme. De onderhoudsstaat van de merendeels leegstaande gebouwen maakt duidelijk dat jaren wachten geen optie is. In de winter zal daarom weer een reeks monumenten worden aangepakt met als doel het voorkomen van verder verval en een eerste stap zetten naar hernieuwd gebruik’. Volgens de Zaanse wethouder is op het Hembrugterrein een forse inhaalslag te maken, want de afgelopen jaren is wel veel gesproken, maar weinig aan onderhoud gebeurd. Inmiddels hebben de gemeente en RVOB gezamenlijk het Beeldkwaliteitsplan (Frits Palmboom, 2011) en Ontwikkelkader opgesteld. Met een ‘organische ontwikkelstrategie’ en een onconventionele aanpak kan op termijn het terrein weer voorzien in nieuwe functies. Alle opties worden open gehouden, ook voor woningbouw. Daar is veel belangstelling voor, maar de huidige regelgeving staat het vooralsnog in de weg. Visser: ‘Er is hier een unieke kans een gevarieerd woon/werkmilieu te creëren en het terrein terug te geven aan de stad. Dat kan met een fl exibel en gefaseerd plan. De kans dat er binnen vijf of tien jaar woningen staan is echter zeer klein.’
Voor een pdf van de volledige publicatie zie bijlagen.
Cover: ‘Hembrug-terrein’
