Naar klimaatbestendige steden in Nederland, met kennisuitwisseling als stuwende kracht

Praktijkdeskundigen uit Dordrecht, de Metropoolregio Amsterdam en Alphen aan den Rijn deelden hun ervaringen en bespraken zowel de knelpunten als de kansen die zij tegenkomen. Berry Gersonius, deskundige op het gebied van waterveiligheid bij de gemeente Dordrecht, vertelde over de geplande ontwikkeling van het Maasterras gelegen aan de Oude Maas. Hij benadrukte de kwetsbaarheid van Dordrecht voor overstromingen, aangezien de stad omringd is door rivieren en een geschiedenis heeft van frequente overstromingen, met als meest beruchte gebeurtenis de Sint-Elisabethsvloed van 1421. Door het gebrek aan voldoende noodcapaciteit om mensen te evacueren bij toekomstige overstromingen is waterveiligheid een urgent thema voor de stad.

Evacuatiezones

Als antwoord hierop werkt Dordrecht aan de ontwikkeling van het Maasterrasgebied met een focus op een grootschalige evacuatiezone, in het bijzonder voor sociaal kwetsbare bewoners die risico’s lopen bij overstromingen. Het doel is om een waterveilig deelgebied te creëren dat bestand is tegen een rivieroverstroming met een herhalingsperiode van eens in de 3.000 jaar, waarbij rekening wordt gehouden met zeespiegelstijging en mogelijke stroomuitval. De zone is ontworpen om 2.200 wooneenheden te huisvesten, tot 5.000 inwoners te accommoderen en bij noodsituaties onderdak te bieden aan maximaal 10.000 mensen. Gelegen op een hoger gelegen gebied, verbindt deze evacuatiezone verschillende delen van de stad en biedt het essentiële dagelijkse voorzieningen, waaronder supermarkten en een communicatiecentrum voor de scheepvaart.

Gersonius benadrukte tijdens de sessie het belang van samenwerking tussen de gemeente Dordrecht, kennisinstellingen en andere belanghebbenden. Deze partnerschappen hebben waardevolle inzichten opgeleverd in kritieke aspecten van het plan, zoals de elektriciteitsvoorziening, sanitaire functies, crowdmanagement en overstromingsbestendigheid. “Door samen te werken met financiële instellingen, waaronder pensioenfondsen en banken, kunnen steden gezamenlijk de kosten en baten verkennen van het klimaatbestendig maken van kwetsbare gebieden, zoals de buitendijkse delen van Dordrecht. Het Red&Blue-programma biedt een uitstekend platform voor dergelijke kennisuitwisseling en transdisciplinaire samenwerking,” aldus Gersonius.

Hij sloot af met een belangrijke les uit de uitwerking van ‘hoger gelegen’ plandelen in gebiedsontwikkeling: “Het gaat niet alleen om het bouwen van deze gebieden, maar vooral om het selecteren van de juiste locaties. Doordachte locatiekeuzes helpen de waarde van verhoogde gebieden te maximaliseren.”

Economische baten

Een van de grootste uitdagingen bij de uitvoering van klimaatadaptatiemaatregelen is de financiering ervan. Volgens Stan van den Berg, plaatsvervangend programmamanager Bouw en Woningbouw bij de Metropoolregio Amsterdam (MRA), vormt financiering vooral een probleem bij het opschalen van klimaatadaptatiestrategieën. Om dichter bij potentiële oplossingen te komen, is het echter van belang om niet alleen naar de uitgaven te kijken. Ook de potentiële baten van adaptatiemaatregelen moeten in ogenschouw worden genomen.

Uit onderzoek dat in opdracht van de MRA is uitgevoerd blijkt dat het klimaatbestendig maken van de regio naar schatting meer dan 12 miljard euro zal kosten. Echter, deze kosten kunnen grotendeels worden gecompenseerd door potentiële opbrengsten. Deze zijn geraamd op ongeveer 11 miljard euro en komen voort uit vermeden schade, gezondheidsvoordelen, stijgende vastgoedwaarde en andere positieve effecten. “In nauwe samenwerking met de private sector verkent de Amsterdamse regio momenteel pilots in gebiedsontwikkeling, test het klimaatadaptatiemaatregelen zoals vergroening en experimenteert het met financiële modellen om de economische voordelen van adaptatie te benutten. Deze aanpak kan helpen de kosten van toekomstige ruimtelijke projecten en beleid te verlagen”, aldus Van den Berg.

Zorgen omzetten in kansen

“De gemeente Alphen aan den Rijn werkt nauw samen met vastgoedpartijen om klimaatadaptief bouwen mogelijk te maken. In de Gnephoek, een laaggelegen veengebied met historische waterwegen, is de gemeente van plan om 5.500 woningen te realiseren. Dit heeft echter een debat uitgelokt met de provincie Zuid-Holland over de omvang van de bouw,” zo verklaarde Peter Klompen, gemeentelijk projectmanager van Alphen aan den Rijn. Hij benadrukt dat de bodemkenmerken, het watersysteem en de biodiversiteit een centrale rol spelen in het ruimtelijke planningsproces. “Wij zagen de zorgen van de provincie niet als een bedreiging, maar als een kans om het plan te verbeteren. De druk die op het project ontstond werd een sterk onderhandelingsinstrument voor de gemeente,” merkte Peter op. Hij voegde eraan toe dat de gemeente, in samenwerking met andere belanghebbenden, streeft naar een duurzame gebiedsontwikkeling die financieel zelfvoorzienend is.

De kennisuitwisseling op het SKG-jaarcongres bood waardevolle inzichten in de actuele uitdagingen en potentiële oplossingen voor de integratie van klimaatadaptatie in gebiedsontwikkeling. Een belangrijke vervolgstap is het kwantificeren van de economische waarde van (of vermeden waardeverlies door) adaptatiemaatregelen en deze te integreren in ruimtelijke en financiële modellen. Door klimaatadaptatie integraal te verankeren in ontwikkelingsprocessen kunnen partijen daadwerkelijk de benodigde investeringen aantrekken. Zogenoemde nature-based solutions zijn daarbij een goed voorbeeld van maatregelen die op lange termijn in gebiedsontwikkeling van grote waarde kunnen zijn.

Stappen voorwaarts

Deelnemers van de speciale sessie waren het erover eens dat risicoperceptie een cruciale factor is bij klimaatadaptatie. Deze verschilt per gebied, afhankelijk bijvoorbeeld van of dit binnen of buiten de dijken ligt. Dit verschil in risicobeleving beïnvloedt hoe verzekeraars, beleggers, banken en ontwikkelaars klimaatadaptatieprojecten benaderen. Om in klimaatadaptatie stappen voorwaarts te zetten zal hier rekening mee moeten worden gehouden. Daarnaast werd in de sessie duidelijk dat in Nederland de focus sterk ligt op overstromingsveiligheid en preventieve maatregelen, terwijl er minder aandacht is voor herstelplannen na een ramp. Ook dit vormt een belangrijk aspect van klimaatadaptatie.

Het aanpakken van klimaatgerelateerde uitdagingen binnen gebiedsontwikkeling is complex en vereist hoe dan ook samenwerking en het langjarige publiek-private partnerschappen. Door onderzoek, praktijkervaring en beleid te combineren kunnen Nederlandse steden oplossingen ontwikkelen. Deze bieden niet alleen bescherming voor de gevolgen van klimaatverandering maar leveren ook bijdragen aan duurzaam stedelijk leven op de lange termijn. De SKG en de leerstoel Gebiedsontwikkeling aan de TU Delft blijven hierin een stuwende kracht.