Natuur in de stad als een technologisch vraagstuk

“We hebben de afgelopen vijf jaar enorm veel bewustwording rondom het vergroenen van onze steden gezien,” vertelt ecologisch ingenieur Nadina Galle tijdens de boekpresentatie van De Natuur van onze steden. “Het gaat dan over groene infrastructuur, nature based solutions en het creëren van een leefbare en klimaatbestendige stad. Eigenlijk betekent dat allemaal hetzelfde: mensen zijn zich steeds bewuster van de gevolgen van klimaatverandering en willen dat hun leefomgeving veilig blijft. Maar er is nóg een belangrijke trend – er is ook een enorme mentale welzijnscrisis en gezondheidscrisis aan de gang. De natuur wordt gezien als een remedie daartegen.” Galle stelt dat stadsbewoners veel te winnen hebben bij vitale stadsnatuur. En dat technologie kan helpen om die op een duurzame manier vorm te geven.

De Canadees-Nederlandse Galle muntte in 2019 de term Internet of Nature voor technologieën die stedelijke ecosystemen monitoren en beheren en mensen meer in contact brengen met de natuur om hen heen. Ze maakt een gelijknamige podcast waar voortrekkers en innovators op het gebied van vergroening aanschuiven. Daar heeft ze zich internationaal mee in de kijker gespeeld: zo stond ze op een lijstje met meest veelbelovende jonge talententen van het Amerikaanse tijdschrift Forbes. Haar boek belicht allerlei technologische innovaties die natuurbeheer effectiever maken: van computermodellen die voorspellen waar in Californië bosbranden kunnen ontstaan tot sensoren die Maastrichtse stadsecologen inzicht geven in de gezondheid van hun bomen.

Meer inzicht

Gemeenten hebben vaak maar matig zicht op de natuur op hun grondgebied, stelt Galle. “Veel steden weten niet eens hoeveel bomen er staan. Het ontbreken van dat soort informatie zouden we natuurlijk nooit accepteren als het gaat over bruggen, elektriciteit, mobiliteit of afvalbeheer. Maar met onze groene infrastructuur staan we dat toe. Als we niet weten wat we hebben, kunnen we het ook niet gebruiken en kunnen we zeker niet van mensen verwachten dat ze het behouden en beschermen.”

Toch zijn er ook steden die hun groenkapitaal wél heel nauwkeurig in kaart brengen. Galle vertelt dat in New York sinds de jaren 90 van de vorige eeuw elke 10 jaar een bomentelling wordt gehouden, waarbij meer dan duizend vrijwilligers de hele stad doorkruisen om alle bomen minutieus in kaart te brengen. Dit ging eerst met pen en papier, en later met een app. De gedetailleerde data die dat oplevert, is gekoppeld aan een model dat de waarde van stedelijk groen kwantificeert en er een prijskaartje aan hangt. Onder andere de gezondheidswinst die bomen door het zuiveren van de lucht opleveren, de waarde van de waterbergende functies van bomen én de waardestijging van vastgoed zijn daarin meegenomen. Onderaan de streep bleek elke dollar die in het planten en beheren van bomen wordt gestopt, 5,60 dollar op te leveren. Het stadsbestuur besloot daarop in 2007 een miljoen nieuwe bomen te planten. Een project dat 10 jaar in beslag had moeten nemen, maar door het enthousiasme van tienduizenden vrijwilligers twee jaar eerder dan gepland klaar was.

Dichter bij huis wordt met nog geavanceerdere technologie de ‘boomboekhouding’ bijgehouden. De gemeente Woerden is een van de koplopers in het in kaart brengen van stadsgroen, vertelt Galle. “Woerden doet echt heel veel op het gebied van technologie en natuur. We zijn vaak geneigd om het over grote steden zoals Londen, Parijs, Amsterdam of Singapore te hebben. Maar heel veel innovatieve dingen gebeuren juist in de kleinere steden.” In Woerden zijn met lidar (de lasertechnologie waar ook zelfrijdende auto’s en robotstofzuigers mee werken) alle bomen extreem gedetailleerd in kaart gebracht. Niet alleen het aantal bomen, maar ook de diameter van de boomstammen, de hoogte en het kroonvolume zijn in een digitaal model omgezet. “Woerden meet het succes van het stadsbos niet af aan het aantal stammen – wat heel veel gemeentes wel doen - maar aan het kroonvolume. Dus echt hoe groot een boom is. Daarmee krijg je heel andere incentives. De focus komt te liggen op hoe we juist de oude, grote bomen kunnen beschermen.”

Kwaliteit van de stadsnatuur

Galle benadrukt het belang van die volwassen bomen voor de kwaliteit van de stadsnatuur. “Bomen zijn niet vervangbaar. Zeker grote, oude bomen niet. Bomen in steden zoals Amsterdam zullen nooit meer zoveel ruimte onder de grond krijgen als ze nu hebben.” Met de kap van bomen mag dus volgens Galle niet lichtzinnig worden omgesprongen. Deze positie wordt gestaafd door de wetenschap: uit onderzoek komt naar voren dat de gezondheidswinst van bomen met een forse, volgroeide kruin tot wel tien keer hoger is dan van net aangeplante boompjes.

In Amsterdam ziet Galle positieve ontwikkelingen in duurzaam boombeheer. Sinds een aantal jaar worden bij kadevernieuwingen bestaande bomen gespaard door de wortels zoveel mogelijk intact te laten. Maar, terwijl de gemeente zeer zorgvuldig met haar bomenbestand omgaat, is dit op privéterrein lang niet altijd het geval. Het gemak waarmee kapvergunningen worden afgegeven, is haar een doorn in het oog. Ook omdat het grootste gedeelte van de bomen in de hoofdstad op privéterrein staat: van de miljoen bomen in Amsterdam, is slechts een kwart in beheer van de gemeente zelf. Veel beeldbepalende bomen zijn afhankelijk van de grillen van de grondeigenaar. Gelukkig heeft Galle ook een praktische tip voor wie een specifieke boom een warm hart toedraagt: pleit er bij de gemeente voor om de boom een monumentale status te verlenen – dan wordt kap nagenoeg onmogelijk.

Ontwerpen vanuit natuurwaarden

Stedelijke omgevingen moeten veel meer met het oog op natuurwaarden worden ontworpen, bepleit Galle. Ze refereert aan de Brooklyn Botanic Garden in New York, waar een groot waterbassin slim inspeelt op verwachtte hoosbuien. Bij normaal weersomstandigheden is het een grote plas water, met ruimte voor natuur en recreatie. Maar wanneer er een zware storm op komst is, leegt het reservoir zich zodat er extra ruimte ontstaat om overtollig regenwater in op te slaan. “We moeten ontwerpen en ontwikkelen met de natuur in ons achterhoofd. Dat kan niet iets zijn wat achteraf nog wordt toegevoegd. Maar we moeten ook realistisch zijn: we wonen in een moderne stad en dat vergt een moderne aanpak. En die moderne aanpak zit hem in de technologie,” zegt Galle. “De natuur staat centraal en technologie is simpelweg een middel om meer uit de natuur te halen.”