Analyse Het gaat niet goed met de natuur. Dat maakt een vorige week verschenen rapport van de Ecologische Autoriteit duidelijk. Maar er zijn mogelijkheden om dit te verbeteren. Het is dan noodzaak om niet alleen kwetsbare natuurgebieden te beschermen, maar ook de directe omgeving.
Het gaat nog steeds slecht met de stikstofgevoelige natuur in Nederland. In het rapport ‘Doen wat moet én kan’ heeft de Ecologische Autoriteit de Natuurdoelanalyses (NDA’s) van de provincies onder de loep genomen. Deze geven per stikstofgevoelig Natura 2000-gebied aan of natuurdoelen met de huidige maatregelen worden gehaald, of dat meer maatregelen nodig zijn om tot natuurherstel te komen.
De nood is hoog
In vrijwel alle onderzochte gebieden worden gestelde natuurdoelen niet gehaald. Ook laat de monitoring te wensen over. Zo is relevante informatie niet altijd in NDA’s opgenomen. Ook ontbreekt veelal cruciale informatie over de kwaliteit van natuurgebieden op het moment dat die de bijzondere kwalificatie Natura-2000 krijgen – waardoor een goede nulmeting ontbreekt. Tegelijkertijd is de nood hoog om in actie te komen. Als de evidente verslechtering van beschermde natuurgebieden niet gekeerd wordt, kan de overheid door belangengroepen wettelijk gedwongen worden om bestaande (stikstof)vergunningen in te trekken.
Boeren worden aangespoord een zo hoog mogelijk rendement per hectare grond te halen
De provinciale NDA’s gaan vaak niet in op maatregelen voorbij de grenzen van de Natura-2000 gebieden. Terwijl bij uitstek dáár winst behaald kan worden op het gebied van stikstofdeposities en hydrologische inrichting. Daarom bepleit de Autoriteit het inzetten van ‘landschapsecologische systeemanalyses’. Deze maken knelpunten en oplossingen duidelijk, zowel in natuurgebieden als de natuurlijke omgeving daaromheen.
En dat is precies wat hoogleraar Joks Janssen vorig jaar al in dit opiniestuk op Gebiedsontwikkeling.nu bepleitte. Een gezonde bodem, water en lucht zijn immers cruciaal voor een gezonde natuur. Daarvoor zijn niet alleen maatregelen nodig in natuurgebieden zelf, maar juist ook in de overgangszones rondom het natuurnetwerk.
Hoge grondprijzen in de weg
Janssen wijst op de bufferfunctie die de omringende gebieden hebben. Het Nederlandse Natura-2000 netwerk is zeer versnipperd, waardoor druk van buitenaf zich sterk laat voelen in de natuurgebieden. Dit betekent dat boerenland in overgangszones op een meer natuurinclusieve manier moet worden ingericht. Landbouw en natuur moeten weer verbonden raken en met elkaar in balans gebracht.
Hoge grondprijzen zitten dit proces nu nog vaak in de weg, stelt Janssen. Boeren worden aangespoord een zo hoog mogelijk rendement per hectare grond te halen. Extensievere landbouwmethodes zijn vaak economisch niet rendabel. Daarom is een actieve grondpolitiek gewenst. Vrijkomende landbouwgrond in de buurt van natuurgebieden zou voor een betaalbare prijs moeten worden aangeboden aan boeren die natuur-inclusief willen werken. Deze grond is daarnaast nodig voor het versterken van natuurlijke landschapselementen, zoals het verbreden van beekdalen.
De Ecologische Autoriteit beveelt aan om de NDA’s beter te integreren in gebiedsprocessen, gebiedsprogramma’s en beheerplannen. Provincies lopen er nu vaak tegenaan dat natuurdoelen niet goed aansluiten bij de cyclus van beheerplannen. Daarom moeten de NDA’s een centralere rol krijgen in beleidsprocessen, als objectief ijkpunt en evaluerend instrument.
Grondbank inzetten
De grote natuuropgave kan alleen goed worden aangepakt als overheden samenwerken. Maatregelen van provincies en het Rijk zijn louter effectief als doelen voor natuur, stikstof, water en klimaat in samenhang worden opgesteld en gerealiseerd. Waterschappen, waterbeheerders en Rijkswaterstaat moeten hier actief bij betrokken worden. Ook is consistentie van beleid geboden. Alleen zo ontstaat draagvlak waardoor de landbouw en industrie bereid zijn mee te werken.
Een beleidsinstrument dat Janssen, mede in dit licht, voorstelt is een grondbank. Vrijkomende agrarische grond kan via een vestiging van het voorkeursrecht door overheden worden opgekocht. De grondbank kan vervolgens tegen gereduceerd tarief land aan groene boeren uitgeven, of inzetten als ruilgrond om agrarische bedrijven op de juiste plek te krijgen. Janssen benadrukt dat de bescherming van de natuur hoe dan ook vraagt om het opnieuw leggen van de grondpuzzel.
Cover: ‘Platteland met groene en gele landbouwvelden.’ door Stefan Milivojevic (bron: shutterstock)
Door Kaz Schonebeek
Redacteur Gebiedsontwikkeling.nu
