Casus Betrek bewoners zo vroeg mogelijk bij stedelijke vernieuwingsplannen. Geef ze daadwerkelijk invloed. Zo garandeer je stedelijke kwaliteit, constateert ontwerper buitenruimte Frank Kalshoven van de gemeente Leiden vijf jaar na realisatie van Nieuw Leyden. Dit vernieuwingsproject op een oud slachthuisterrein in Leiden is volgens hem een succesvol voorbeeld van geslaagde bewonersparticipatie. “Betrek mensen bij je plannen. Doe het gewoon!”, moedigt hij aan.
Vijf jaar na de oplevering van Nieuw Leyden zijn bewoners nog steeds betrokken bij hun straat. In 2014 verdween grotendeels de oude bebouwing. Bewoners kregen de vrijheid om zelf vorm te geven aan hun nieuwe thuis. “Het leuke aan het project was dat je de woning mocht ontwerpen binnen bepaalde regels. Zo stonden hoogte en breedte vast. Je kocht een kavel en daarop kon je bouwen wat je wilde. Huurders hadden deze vrijheid ook, maar hielden rekening met de wensen van de verhuurder”, aldus Kalshoven.
Ruimte bleek schaars
Grondeigenaren woningcorporatie Portaal en de gemeente Leiden werden de enige aandeelhouders van ontwikkelorganisatie Leyden CV, die het project realiseerde. Ruimte bleek een schaars goed in de wijk, die bestaat uit bouwblokken met smalle straten van acht meter breed. Ook die straten mochten de bewoners zelf vormgeven. Daar werd het dus passen en meten.
Weinig regels
Zo ontstond de situatie dat zowel huurders als woningeigenaren met hun eigen straat aan de slag gingen. “We brachten alle straatgenoten bijeen. We legden hen niet veel regels op. Enkel een paar belangrijke randvoorwaarden kregen ze mee. Zo moest er bijvoorbeeld een beheerauto door de straat kunnen rijden voor het onderhoud. Maar we hebben ook uitgelegd dat er geen plek is voor grote bomen in de wijk vanwege de leidingen in de grond.”
Keuzemenu
Het is lastig om bewoners bij elkaar te brengen, maar de aanpak slaagde volgens Kalshoven dankzij het gebruik van keuzemenu’s: “Zo vroegen we of bewoners of ze liever een straat hadden met eenvoudig groen dat door de gemeente kon worden onderhouden, of dat ze leukere planten wilden die extra onderhoud vragen. Kozen ze voor dat laatste, dan vertelden we ook dat dit extra onderhoud door hen zelf moest worden gedaan. Uiteindelijk heeft de straat dit extra onderhoud zelf goed opgepikt. Zo hebben we steeds per thema een aantal mogelijkheden voorgelegd waaruit mensen een keuze konden maken.”
Arbeidsintensief
Dankzij de keuzemenu’s konden bouwers en bewoners de straat steeds meer in detail uitwerken. Kalshoven noemt het een arbeidsintensief proces: “Niet iedereen kan een tekening bekijken en direct plannen begrijpen. We hebben daarom ook gewerkt met 3D presentaties. Zo maak je inzichtelijk wat de gevolgen van een bepaalde keuze is.”
Daar bleef het niet bij. De wijkbewoners gingen ook zelf met pen en papier aan de slag. “We hebben alle buren aan een lange tafel gezet met daarop een grote tekening van hun straat. Dan heb je het over een schaal van één op twintig. Daar zaten de buren naast elkaar. We lieten hen uittekenen wat zij voor hun eigen voordeur wilden hebben. De buren zijn dus echt samen aan de tekentafel gezet.”
Vrijheid
Om bewoners enthousiast te houden, moeten ze volgens Kalshoven echt de vrijheid hebben om keuzes te maken. Dat betekent een stapje terug voor bestuurders en beleidsmakers. “Werk niet alles op hoog niveau in detail uit. Als bestuurder moet je dit soort projecten loslaten en dan zie je dat de straat er zelf op voordeurniveau uitkomt”.
Snel werken
Snel plannen realiseren ziet Kalshoven als een belangrijke voorwaarde voor succes: “Voer snel projecten uit. Mensen vergeten makkelijk hun keuzes of tussentijds veranderen woonsituaties. Zo kan een gezin na zes maanden een bakfiets kopen en ontdekken dat deze door het groen niet meer voor de deur past. Zo voorkom je dat mensen naderhand door hun eigen ontwerp worden verrast. In Nieuw Leyden hebben we straten snel kunnen uitvoeren, maar helaas niet alles. Er waren ook straten die pas na een of twee jaar uitgevoerd werden en daar liepen we tegen dit probleem aan. Maak dus vaart! Zo hebben we in Nieuw Leyden de plannen voor het groen in de zomer gemaakt en de
uitvoering in het najaar afgerond”.
Tevreden
Kalshoven komt nog steeds graag in de wijk. Hij is tevreden: “Bewoners nemen echt hun verantwoordelijkheid en houden het groen bij.” De ontwerper verwerpt het idee dat de betrokkenheid afneemt zodra mensen verhuizen en nieuwkomers zich minder geroepen voelen zich in te zetten. “Hier zijn we vijf jaar verder en er zijn inderdaad mensen verhuisd, maar de wijk leeft en de betrokkenheid blijft”. De ontwerper is gezien de ervaringen in Nieuw Leyden vol vertrouwen voor de toekomst en roept gemeenten op om niet bang te zijn: “Probeer dingen, doe dingen. Er kan meer dan je denkt. Zet gewoon die stap!”
Lees hier meer over Nieuw Leyden
Cover: "Nieuw Leyden" (CC BY 2.0) by yellow book
Dit artikel verscheen eerder op de website van Bouwend Nederland
Cover: ‘Nieuw Leyden 2019’
