Via nieuwe samenwerkingen bouwen aan inclusieve steden

Van langjarige convenanten tussen woningcorporaties en ontwikkelaars tot manifesten met stadsmakers, zorginstellingen en bewonersorganisaties: samenwerkingsvormen tussen het fysieke en sociale domein bestaan inmiddels in vele smaken. De verbinding tussen deze domeinen wordt vaak in één adem genoemd met het bouwen aan inclusieve steden. Maar de domeinen van ‘bouwen en ontwikkelen’ en ‘zorg en beheer’ zijn totaal verschillende systeemwerelden, en daardoor is samenwerking niet vanzelfsprekend. Annemarie Jol (adjunct-directeur AM Zuidwest) en Jürgen Klaassen (gebiedsontwikkelaar De Alliantie in Amsterdam Noord) vertellen wat er nodig is om sociaal en fysiek succesvol te integreren.

Diverse woonmilieus

Klaassen (K): “Als corporatie merken we dat de tweedeling tussen leefbare en minder leefbare wijken in Nederland toeneemt. De sociale problemen in minder leefbare wijken hebben vaak te maken met zaken waar wij als corporatie niet over gaan: inkomen, schulden, mentale zorg. Daarvoor moeten we meer samenwerken met zorgpartners.” 

Jol (J): “We hebben de afspraak met Haag Wonen en andere corporaties om herstructureringswijken te differentiëren en dus te mengen met middeldure huur- en koopwoningen. Zo dragen we bij aan de verbetering van de leefbaarheid in deze wijken. Dat ontzorgt woningcorporaties, zodat zij zich op hun eigen bezit en huurders kunnen focussen. We willen op deze manier duurzame, klimaat- en toekomstbestendige wijken realiseren voor mensen met verschillende portemonnees en achtergronden, waar het fijn is om te wonen, te werken en te recreëren.”

K: “Er is een tijd geweest dat mensen met een koopwoning van 6 ton door dezelfde gebouwentree moesten als mensen die 400 euro huur per maand betaalden. Dit mixen voegt aan de inkomensposities van bewoners niks toe. Maar voor de leefbaarheid van wijken is het wél belangrijk om minder kwetsbare bewoners bij elkaar te hebben. Dat kun je doen door het percentage sociale huur in een wijk omlaag te brengen en evenredig over de stad te verdelen."

Krachtenbundeling

J: “Als betrokken gebiedsontwikkelaar plaatsen wij maatschappelijke uitdagingen in het hart van ons ontwikkelingsproces. Vanuit AM werken we aan het bundelen van stadmakers in gebieden – de een gaat over welzijn, de ander over groen, en weer een ander over sociale projecten met ouderen om eenzaamheid tegen te gaan. De kennis van stadmakers over de mensen in de wijk en de voorzieningen waar zij behoefte aan hebben, proberen wij als gebiedsontwikkelaar een plek te geven in de wijk."

K: “In Buiksloterham kwam ik er achter dat zorgorganisatie Philadelphia 24 woningen van ons zou huren en dat ze aan community building wilde doen. Wij hadden al een plan voor gedeelde wasmachineruimtes. Zo ontstond het idee voor gemeenschappelijke ruimtes met wasmachines waar Philadelphia dagbesteding met cliënten kan realiseren.”

‘De klik' 

K: “Het is belangrijk dat je bij samenwerkingen een startpunt markeert waarop je gaandeweg het proces kan terugvallen. In Buiksloterham hebben bijvoorbeeld 22 partijen een gezamenlijk manifest ondertekend. Belangrijk daarbij is het vertrouwen tussen partijen, dat je als partners in ‘the heat of the moment’ voor elkaar instaat. Ik geloof dat je de basis van een project via een min of meer dwingend spoor moet organiseren, maar de extra ambities gaan vaak via het spoor van verleiding.”

J: “Precies, vertrouwen moet je opbouwen. Dan bereik je een punt waarop je weet dat je voor elkaar de nek uitsteekt, zowel in hoog- als in laagconjunctuur. Uiteraard moet alles marktconform blijven. En als het voor één van de partijen niet meer werkt, moet je dat ook kunnen zeggen.”

K: “Het gaat erom dat je op dezelfde frequentie zit en dezelfde perceptie hebt van het ambitieniveau. Dat is een soort klik. Ik vergelijk het soms met topsport. Het gaat erom: gun je elkaar in een team de bal, kent iedereen z'n plek, ben je complementair?” 

Andermans belang

K: “Voor inclusieve wijken is het nodig om vanaf de start over sociaal beheer na te denken. Als je weet hoe mensen het gebied gaan gebruiken, dan kan je daar fysiek dingen voor organiseren. De wasmachineruimtes in Buiksloterham hebben we expres vrij ruim gemaakt, zodat we er later ook ‘ontmoeting’ konden organiseren. Overigens geldt dat nadenken over gebruik en beheer steeds vaker ook voor beleggers, omdat het goed functioneren van de wijk invloed heeft op de waarde van het vastgoed.” 

J: “Het is als laatste van belang dat je als organisatie de nodige kennis in huis hebt, bijvoorbeeld via medewerkers die werkzaam zijn geweest in de corporatiesector, maar ook kennis hebben van participatieprocessen en placemaking. Als je goed kan doorgronden wat er leeft bij je samenwerkingspartner, ben je in staat om het gemeenschappelijke belang voor ogen te houden.”

K: “Daar ben ik het mee eens. Het zou bijna verplicht moeten zijn: een keer stagelopen bij de andere partij. Dat klinkt misschien belerend, maar het is belangrijk je te verdiepen in andermans belang. Verder is het inhoudelijk allemaal niet zo ingewikkeld. Als je goed naar je huurders en partners luistert, liggen alle ingrediënten op tafel.”