Casus Terwijl in Nederland gemopperd wordt over de ladder duurzame verstedelijking heeft de Deense overheid zichzelf al jaren geleden resoluut ten doel gesteld om steden klimaatneutraal te maken. Denemarken wil internationaal voorop lopen in duurzame verstedelijking en zet grote delen van de hoofdstad Kopenhagen in als ‘living lab’. Op verschillende plekken in de stad werkt het bedrijfsleven met overheidspartners en kennisinstellingen aan duurzame innovatie. Nordhavn, het grootste en meest ambitieuze stedelijk ontwikkelingsproject in Scandinavië tot nu toe, is hiervoor een belangrijk experimenteergebied. Maar hoe wordt dit project eigenlijk georganiseerd en gefinancierd?
Kopenhagen groeit!
De agglomeratie “Hovedstadsområdet” rond Kopenhagen is een gebied met ruim 1,2 miljoen inwoners; ongeveer een vijfde van de totale bevolking van Denemarken. Kopenhagen zelf zal de komende 10 jaar naar verwachting groeien van 550.000 naar 650.000 inwoners. Voor zeker 40.000 nieuwe bewoners en 40.000 banen is in de bestaande stad echter te weinig plek. Om deze groei te accommoderen wordt in Kopenhagen onder andere aan landwinning gedaan. Dit is in de hoofdstad een beproefde methode. Net als Nederlandse steden breidt Kopenhagen zichzelf de afgelopen honderden jaren regelmatig uit door haar kustlijn op te schuiven. In deze animatie van het architectenbureau COBE wordt deze verschuiving tot het jaar 2000 in beeld gebracht.
COBE won in 2008 de prijsvraag voor de het masterplan van Nordhavn, een grootschalig stadsuitbreidingsproject dat wordt geleid door ontwikkelmaatschappij CPH By & Havn (Stad & Haven), dat eigendom is van de Gemeente Kopenhagen (95%) en de Deense staat (5%). Het masterplan van COBE omvat de herontwikkeling van bestaande haventerreinen en het opspuiten van land ten behoeve van grote nieuwe stukken stad, haven (inclusief een 1100 meter lange kade voor het groeiende aantal cruiseschepen) en groen. Verwacht wordt dat de ontwikkeling van het totale plan 40 tot 50 jaar zal duren.
Het bestaande havengebied krijgt nieuwe grachten waardoor het wordt opgedeeld in een aantal eilanden met elk een eigen identiteit. Ten noorden hiervan wordt land opgespoten. Bron: cobe.dk
‘2’
Duurzaam gebied, duurzame strategie
In 2013 heeft de gebiedsontwikkeling Nordhavn het duurzaamheidslabel DGNB Gold Pre-certificate gekregen. Het winnende masterplan is omgezet in een ontwikkelingsstrategie dat is gebaseerd op zes thema's: 1. Islets and canals; 2. Identity and cultural trail; 3. Five-minute neighbourhood; 4. Blue and green neighbourhood; 5. CO2 friendly neighbourhood; 6. Intelligent grid. De thema’s vormen samen een duidelijke inhoudelijke leidraad, maar ook een kader dat flexibel genoeg is voor de lange termijn van haar ontwikkeling. De eilandenstructuur van het masterplan maakt het gemakkelijk om de gebiedsontwikkeling te faseren; eilandje voor eilandje. Ieder eiland kent ook weer flexibele bouwzones waarbinnen functies, programma en dichtheid kunnen worden aangepast.
In het nieuwe stadsdeel zal duurzame mobiliteit worden gestimuleerd door het makkelijker te maken om te lopen, te fietsen of het openbaar vervoer (o.a. een nieuwe metrolijn) te nemen dan om te auto te pakken. In het gebied zal veel aandacht zijn voor recreatie en openbare voorzieningen aan en op het water. De ligging aan de Øresund geeft het nieuwe stadsdeel tevens directe toegang naar zee.
Er is in het project ook veel aandacht voor duurzame energie(stromen). De publiek-private samenwerking Energylab Nordhavn ziet Nordhavn als een full-scale smart city energy lab waarin nieuwe technologieen en toepassingen worden getest om een geintegreerd warmte-energiesysteem te ontwikkelen.
Duurzame organisatie en financiering
CPH By & Havn is een publieke ontwikkelmaatschappij dat verschillende waterfrontgebieden in Kopenhagen en de staduitbreiding Ørestad (tussen de binnenstad en de luchthaven) ontwikkeld. Daarnaast heeft CPH By & Havn belangen in verschillende organisaties, waaronder het publiek-private havenbedrijf Kopenhagen-Malmö. De ontwikkelmaatschappij heeft bij wet de toegang tot goedkope staatsleningen en heeft bij haar oprichting controle gekregen over de grond in de ontwikkelgebieden van de maatschappij. Hiermee staat CPH By & Havn ook aan de lat voor de financiering van nieuwe metrolijnen, waaronder die naar Nordhavn.
De schaal van de gebieden die door CPH By & Havn worden ontwikkeld maakt hen in combinatie met financieringskracht een solide partner voor private ontwikkelaars en beleggers. De maatschappij staat op enige afstand van de politiek. Het achtkoppige Raad van Bestuur bestaat uit drie vertegenwoordigers van de Gemeente Kopenhagen, drie van de Deense staat en twee gekozen vertegenwoordigers van de organisatie zelf. Zij zien erop toe dat CPH By & Havn de ontwikkeling van ‘bruisende stedelijke gebieden met internationale allure’ op bedrijfsmatige wijze nastreeft.
‘3’
Lessen voor Nederland
In Kopenhagen worden nationale doelstellingen ten aanzien van duurzame stedelijke groei geregisseerd door een krachtige ontwikkelingsmaatschappij. Deze manier van organiseren en financieren is in Denemarken qua proces en resultaat niet onomstreden (zoals de opgebouwde 2,2 miljard euro schuld ten behoeve van nieuwe metrolijnen), maar tot nog toe wel effectief gebleken. CPH By & Havn is zich naar eigen zeggen bewust van haar bijzondere marktpositie en van het lange-termijn karakter van haar activiteiten. Juist daarom wil zij duurzaamheid integreren in de eigen bedrijfsvoering en al haar ontwikkelgebieden.
Het Brookings Institute wees er onlangs op dat de Deense sturingskracht niet alleen door schaalgrootte en financieringsmogelijkheden wordt verklaard. De Gemeente Kopenhagen, die de plannen van CPH By & Havn moet goedkeuren, heeft net als de ontwikkelingsmaatschappij een groot en competent apparaat. Ook het vermogen van Deense overheden om door bestuurslagen en sectoren heen tot lange-termijnafspraken en samenwerking te komen is een belangrijke succesfactor.
Hoe de duurzame groei van de belangrijkste stedelijke regio’s in Nederland te organiseren en te financieren, en welke rol overheden hierin kunnen spelen, is met het oog op de aankomende verkiezingen een belangrijk onderwerp van debat. De ontwikkelingen in Kopenhagen krijgen vanuit de hele wereld aandacht en bieden ook voor de opgave in Nederland belangrijke lessen. In Nordhavn is de eerste fase van het project, Århusgadekvartet, reeds vol in aanbouw. De tweede fase gaat in 2018 van start. Gebiedsontwikkeling.nu zal het project met veel interesse blijven volgen.
Deze inhoud kan niet getoond worden in verband met jouw cookie-wensen. Accepteer tracking cookies of bekijk Discover Nordhavn - where the city meets the sea op YouTube.
Meer informatie over hoe wij omgaan met jouw privacy vind je onder Copyright & Privacy
Cover: ‘cover’
Door Tom Daamen
Directeur SKG, Associate Professor Urban Development Management TU Delft
Onderzoeker Leerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft - H.vanderLinden@tudelft.nl
