Ongelijke kansen of gemiste kansen?

Floor Milikowski schreef in 2018 Van wie is de stad. De strijd om Amsterdam. Bij Geert Mak verdween God uit het Friese dorpje Jorwerd, bij Floor Milikowski verdween de middenklasse uit de hoofdstad. Haar boek over Amsterdam bestond uit reportages en interviews, die vaak eerder gepubliceerd zijn, gevolgd door een meer generieke analyse en soms ook een conclusie. In Van wie is de stad is de analyse dat de stad veranderd is in een pretpark voor hoogopgeleiden. De hoofdstad is slachtoffer van zijn eigen succes geworden, Amsterdam raakt steeds meer in de greep van het grootkapitaal. Milikowski is niet de enige die dit aan de orde stelt. De signalen komen van veel kanten. Des te opvallender is dat er nogal een gat lijkt te zijn tussen al deze geluiden en de reacties aan de andere zijde. Want op het stadhuis aan de Amstel is het, op een enkele reactie na, redelijk stil. In haar boek over Amsterdam keek Milikowski met name naar de toenemende ongelijkheid binnen de stad. In haar nieuwe boek, dat begin juni verscheen, richt ze de blik op het hele land: van Delfzijl tot Terneuzen, van Den Helder tot Maastricht. Ook op dit schaalniveau lijkt de ongelijkheid toe te nemen. De 'verdelende rechtvaardigheid' van de naoorlogse politiek in Nederland heeft in neoliberale tijden plaatsgemaakt voor een radicale omkering: steun de sterke sectoren en steden, de verliezers hebben pech. Het resultaat: oesters op de terrassen van de grachtengordel en een boterham met goedkope pindakaas in Emmen.

Geografie en karakter

En dan is het nu tijd om in te gaan op het nieuwe boek van Milikowski: Een klein land met verre uithoeken. Ongelijke kansen in veranderend Nederland.Ik val maar meteen met de deur in huis: gaat dit boek over ongelijke kansen of vooral over gemiste kansen? Over het onvermogen om van een nadeel een voordeel te maken (Zuid-Limburg), om een successpoor van een vervolg te voorzien (Brainport, Amsterdam) of om te kiezen voor een nieuwe strategie (Schiphol)? Misschien lees ik te selectief. In ieder geval valt er uit dit boek te leren dat bestuurders een belangrijke rol kunnen spelen bij het keren van een ongewenste ontwikkeling en het inzetten van een nieuwe koers(burgemeester Welschen in Eindhoven). Tegelijkertijd heeft Milikowski gelijk als ze schrijft dat 'geografie en karakter' (karakter?) ook een rol spelen in de kansen die verschillende regio's in ons land hebben op succes en welvaart. Drachten en Heerenveen liggen nu eenmaal beter op het infrastructuurnetwerk dan Emmen. Een klein land met verre uithoeken heeft dezelfde structuur als haar eerdere boek. Interviews en reportages vormen de basis, veelal gevolgd door een meer generieke verhaallijn.

Gemiste aansluiting

Milikowski's analyse van de verschillen tussen regio's maakt me tijdens het lezen van haar relaas regelmatig een beetje boos. want hoe is het in vredesnaam mogelijk dat een regio met zoveel potentieel als Zuid-Limburg, een gebied blijft waar bewoners Duitse en Belgische zenders niet kunnen ontvangen? Hebben ze hier nu echt geen bestuurders die het tij kunnen keren en de juist de bewoners in dit internationale knooppunt deel laten nemen in een groter perspectief? De auteur laat ons, met behulp van haar gespreksgenoten, gelukkig ook zien hoe we van deze regio een succes kunnen maken. Een economic free zone waarin dezelfde regels gelden voor de Belgische, Duitse en Nederlandse inwoners in de grensregio, zou een oplossing kunnen zijn. . Maar dat lijkt ook binnen drie Schengenlanden een brug te ver. VVD-alleskunner Loek Hermans schreef een rapport over dit idee en daar bleef het bij. Misschien zou zelfs een bestuurder als Welschen dat niet voor elkaar hebben gekregen. Een gemiste kans is het in ieder geval wel.

In de Eindhovense Brainport heeft het bedrijfsleven inmiddels het voortouw genomen. Dutch Expansion Capital zet de lijn van de eerste generatie Brainporters door: versterk de netwerkeconomie door start-ups naar de Brabantse Brainport te halen. Prima, maar at the end of the day blijkt de politiek toch weer nodig om mooie ideeën concreet te maken. In haar boek neemt Milikowski de huidige opgaven even met ons door. Ik neem er één: de slechte bereikbaarheid, onder andere via de lucht, maar vooral over het spoor. Mobiliteit zou in de brainportregio een boost moeten krijgen. En dan hebben we het over echt snelle treinen. Een hoge snelheidslijn van de Randstad, via Brainport, naar Frankfurt heeft enorm veel urgentie voor de verdere ontwikkeling van de Brabantse innovatiesteden. Die urgentie wordt alleen maar groter als we ons realiseren dat Londen over krap zeven maanden geen onderdeel meer is van het metropolitane netwerk van de Europese Unie. Hoe compenseren we dat gigantische verlies? Hoe gaan we het metropolitane netwerk op het continent versterken? Dat is een dijk van een kans voor Nederland, maar we hebben nog geen begin van een idee!

Neoliberale mantra's

Milikowski geeft ons in haar nieuwe boek een interessante karakterisering van verschillende regio's in het land: Emmen (pechvogels), Noord Groningen (blijft stil) maar ook Schiphol (steeds meer lawaai). De luchthaven kan gemakkelijk achteroverleunen dankzij luie en arrogante topambtenaren die te veel rondhangen op golfbanen en borrelen met CEO’s van middelbare leeftijd. Milokowski maakt duidelijk dat de overheid dus ook gemiste (en ongelijke) kansen van regio's faciliteert. Neem de neoliberale dogmaticus Stef Blok, hij komt ook nog even langs, die een paar jaar geleden de woningcorporaties nagenoeg om zeep hielp, iets wat in de hoofdstad inmiddels leidt tot de 'zelf segregerende stad'.

In een artikel in de Groene Amsterdammer van 3 juni jongstleden laat Milikowski haar boek nog even de revue passeren. Daarin stelt ze opnieuw goede vragen. Maar zijn het ook de goede antwoorden? 'Het is tragisch voor de achterblijvers', schrijft Milikowski. Maar wat is het alternatief? Helpt het als we in het kader van 'verdelende rechtvaardigheid' een organisatie als het CBS naar Heerlen verplaatsen? We deden het en het hielp niet. Zou het probleem van grote verschillen en dito kansen tussen regio's misschien meer te maken hebben met 25 jaar neoliberale politiek? We beschikken inmiddels over een enorm leger van zzp'ers, slecht betaalde zorgbanen, privatisering, onbereikbare huisvesting en ga zo maar door. Dat treft, zo zagen we ook in het vorige boek van Milikowski, overigens niet alleen bewoners in krimpgebied Heerlen maar ook minder bemiddelde bewoners van Amsterdam. Het lijkt er op dat de coronacrisis het pleit beslecht voor de neoliberale mantra’s. Dat zou goed zijn voor Emmen, Heerlen en die andere krimpgebieden in de 'verre uithoeken' van ons land. Nu nog het vermogen vinden om van richting te veranderen.