Op zoek naar duurzame binding in een multiculturele wijk

De Nederlandstalige muziek van Café Content is nu de terrassen open zijn eindelijk weer te horen in de Couperusbuurt, een multicultureel stadsdeel in Amsterdam Nieuw-West. Vooral bewoners van het eerste uur komen regelmatig in het café samen en dat is tekenend voor de buurt. Het is een voorbeeld van een ‘buurtdrager’ die samenhang en herkenbaarheid biedt, de leefbaarheid versterkt en de buurtbetrokkenheid van bewoners vergroot.

Maar niet elke buurtdrager is een voorziening voor iedereen. De Hogeschool van Amsterdam (HvA) deed binnen het project Ontwikkelbuurten ruim een jaar onderzoek naar het belang van ruimtelijke structuren, plekken en programma’s die de binding van bewoners met hun buurt duurzaam kunnen versterken. Naast een café kunnen ook parkjes, hoven, portieken, winkelstrips en andere voorzieningen en faciliteiten in de nabijheid van de eigen woning als buurtdrager functioneren. Maar hoe zorg je voor zulke breed gewaardeerde voorzieningen in een multiculturele, diverse buurt?

Spanningen

De Couperusbuurt kenmerkt zich als divers: jong en oud, multicultureel; maar de omgang met de verschillende groepen is laag. Daarnaast kent de buurt ook hardnekkige sociale problemen, waaronder een combinatie van een laag opleidingsniveau, een laag inkomen en een hoge werkloosheid. De veelal portiekwoningen, herkenbaar aan de typerende hovenstructuur van deze naoorlogse wijk, zijn er erg klein als gevolg van versnelde bouw na de Tweede Wereldoorlog. Nu anno 2021 wonen in deze kleine woningen een diversiteit aan bewoners en dat levert spanningen op. In deze wijk komen jong en oud samen, maar botsen ze ook in opvattingen over wat hun buurt zowel prettig als onprettig maakt.

Maar er is hoop, stelt docent-onderzoek Stedenbouw Anneke Treffers van de HvA. De Couperusbuurt verwacht stedelijke vernieuwing en staat voor een nieuwe opgave de binding met de buurt en bewoners te versterken. "Dan is het nodig om de buurt in te gaan, te ervaren en de bewoners te spreken", vertelt Treffers. "Niet iedereen staat te springen om vernieuwing. Wanneer je een goed overzicht hebt van hoe de buurt individueel beleefd wordt in relatie tot al bestaande buurtdragers kun je pas gaan nadenken over fysieke ingrepen en investeringen die de leefbaarheid en de betrokkenheid bij de buurt kunnen verbeteren."

Angst bij ouderen

Vooral bij ouderen heerst de angst dat het ‘dorpse gevoel’ door mogelijke ingrepen verdwijnt. Treffers: "Ze maken zich druk om de dagelijkse problematiek als grote hopen afval, geluidsoverlast en veiligheid; er zijn hangjongeren en spanningen tussen buren onderling. Maar ook nieuwe bewoners kennen een eigen soort ‘ongeduld’, meer gericht op de toekomst. Kort door de bocht gezegd verwelkomen zij zo snel mogelijk een Starbucks met latte macchiato's." En ook door observaties hoe mensen hun woonomgeving gebruiken, komt veel aan het licht. "We zien grote stenen pleinen zonder enkele functie, geen kind dat daar speelt. In het park zien we dat mensen tuinstoelen meenemen door een gemis aan bankjes. Zijn de bankjes er wel, dan hebben die vaak geen rugleuning. Wat moeten ouderen daarmee?"

Van persoonlijke kaarten naar kansenkaart

De bestaande buurtdragers die uit interviews en observaties naar voren kwamen, zijn per doelgroep vertaald naar persoonlijke kaarten als een mindmap van de buurt. Op die kaarten staan onder andere (loop)routes, locatie van vrienden en familie, positieve en negatieve plekken, dagelijkse voorzieningen en horeca en recreatie. Treffers: "Wanneer je die kaarten over elkaar heen legt, zie je al snel de overlappende pijnpunten als vuil, geluidsoverlast, verstening, maar ook de plekken met potentie. Met name de Couperusstraat, die dwars door de buurt loopt, biedt kansen en kan als drager van de buurt gaan functioneren."

In de eindpublicatie staan aanbevelingen voor gemeente en woningbouwcorporaties hoe de Couperusstraat bestaande en nieuwe buurtdragers aan elkaar kan verbinden. Zo kunnen alle groepen elkaar sneller kruisen, stelt Treffers. "Sociale cohesie in de buurt is misschien te hoog gegrepen, maar we kunnen wel publieke familiariteit realiseren. Wat dat is? We zagen iedere dag om 19.00 uur een aantal vrouwen van Turkse komaf op hetzelfde bankje in het park. Elke dag, op hetzelfde moment, kwam een man van in de 70 zijn hond daar uitlaten en maakte een kort praatje. Twee werelden die elkaar doorgaans niet snel ontmoeten in de Couperusbuurt. Publieke familiariteit, die kortstondige ontmoetingen zonder verdere verplichtingen, zorgen voor meer verbinding, zowel sociaal als fysiek."