Op zoek naar een nieuwe taal voor virus-proof gebiedsontwikkeling

Deze maand las ik op NOS over het coronavocabulaire dat de afgelopen weken in sneltreinvaart is ontstaan. Balkonbingo, quarantinderen, coronahoester, lockdownparty en nog meer in die trant. Nu is taal zeg maar echt wel mijn ding, dus dat artikel sprak me aan (afgelopen week was ik bij een goede vriend op bezoek die net een baby heeft gekregen, het werd (k)raamzaamwaaien). Een woord dat zonder twijfel een blijvertje is in ons vocabulaire en komend jaar vast aan de Van Dale zal worden toegevoegd, is anderhalvemetersamenleving.

Aanpassingsvermogen gevraagd

Veel van die nieuwe woorden zullen eendagsvliegen zijn. Dit zal ook gelden voor het effect van de crisis op onze gebiedsontwikkeling. Want wat is tijdelijk en wat is permanent? De plaklijnen bij de bakker en supermarkt? Een maximumaantal treinreizigers per treinstel? Of moeten we de permanente tijdelijkheid accepteren: in sommige periodes geldt dan het virusprotocol, en in sommige periodes niet. Adaptief ontwikkelen krijgt zo een volledig nieuwe lading.

Mogelijk herinneren we ons in de toekomst veel coronamaatregelen als kenmerkend voor deze tijd. Niettemin zullen een aantal maatregelen permanent onderdeel worden van onze (anderhalvemeter)samenleving. Zij hebben onmiskenbaar invloed op de inrichting van onze leefomgeving, en worden daarmee ingebed in ontwerp van vastgoed en publieke ruimte - en dus van onze gebiedsontwikkelingen. We ontwikkelen nieuwe innovatieve concepten om meer responsief te worden in onze publieke ruimte en gebouwen. Hoe ziet een virus-proof wachtruimte eruit? En hoe kunnen we de bezetting in onze treinen en bussen snel aanpassen als een nieuwe uitbraak zich voordoet? 

Flashback naar gebiedsontwikkeling nieuwe stijl

Dit nieuwe coronavocabulaire doet mij – zonder een 1-op1 vergelijk te willen trekken - terugdenken aan de tijd van gebiedsontwikkeling nieuwe stijl tijdens de economische recessie van 2008-2012. Het woord ‘masterplan’ werd door gemeenten uit de gebiedsontwikkelings-Van Dale geschrapt. We stapten over naar adaptief, organisch en kleinschalig ontwikkelen met ruimte voor initiatief. Een razend interessante tijd, dat moet gezegd. Het klassieke vak van resultaatgericht grootschalige ruimtelijke projecten draaien maakte plaats voor een zoektocht naar meer fijnmazige interventies. Dit deden we om onze ruimtelijke ontwikkeling te kunnen continueren bij gebrek aan financieel haalbare masterplannen. In die tijd accepteerden we de onvoorspelbaarheid in de ruimtelijke ontwikkeling. Die gebiedsontwikkeling nieuwe stijl heeft ons veel kennis, inzichten en kwalitatief goede ruimtelijke plannen gebracht. En het heeft ons vocabulaire in de gebiedsontwikkeling verrijkt. 

In de periode dat het ons weer economisch voor de wind ging en de vraag naar vastgoed – en dan vooral woningen – in versneld tempo toenam, kwamen we weer in balans. We omarmden de kwaliteiten en inzichten die de crisis ons gaf, en verbonden dat aan de noodzaak om tempo te maken. Zelfs masterplannen mogen weer.

Virusproof gebiedsontwikkeling

De volgende nieuwe stijl gebiedsontwikkeling is wellicht virus-proof. Duurzaam en voldoende responsief om te kunnen schakelen naar ‘standje virus’. Het is immers niet ondenkbaar dat in de komende jaren een nieuw (corona-achtig) virus opduikt, want hij schijnt familie te hebben. Onze samenleving zal zo ingericht moeten zijn, dat we snel kunnen op- en afschakelen als een nieuw virus vraagt om een (intelligente) lockdown.

Op dit moment zitten we nog midden in de crisis en dan past bescheidenheid. Niemand heeft de ultieme wijsheid in pacht over de toekomst. Maar door onze gedachten alvast de vrije loop te laten gaan, kunnen we ons laten inspireren tot een adaptieve, virus-proof gebiedsontwikkeling. Een crisis maakt ons immers creatief. We struikelen intelligent vooruit en in crisistijd struikelen we wat sneller. Maar in crisistijd is het ook meer geoorloofd om te struikelen – en wie struikelt, leert snel.

Als schot voor de boeg en als aanzet voor dialoog, geef ik overwegingen via enkele potentiële Van Dale-woorden. 

1.     Participatiedigitalisering (v): online participatie op (bijna) gelijkwaardig kwaliteitsniveau als de offline variant

De afgelopen weken hebben we in onze planvorming en gebiedsprocessen snel geschakeld naar online mogelijkheden voor participatie. Het werk moet immers doorgaan en participatie blijft essentieel. Lang leve onze digitale infrastructuur, de sanitatie van onze huidige tijd. We experimenteren er op los, van Teams tot Zoom, van Whereby tot Google Hangout. Onze samenleving digitaliseert in sneltreinvaart. Ook in de gebiedsontwikkeling maken we digitale meters. Met interactieve werksessies, participatiebijeenkomsten, webinars en online platforms blijkt onze participatie heel succesvol online. Alle ervaringen die we nu opdoen om de gebiedsontwikkelprojecten online te continueren, kunnen we blijvend benutten. Mijn ervaring leert: het werkt opvallend goed! Ik ben er van overtuigd dat online en offline participatie en cocreatie hand in hand kunnen gaan. En moeten we door een virusuitbraak tijdelijk weer in een intelligente lockdown, dan schakelen we direct naar volledig online.

2.     Gezondheidsversnelling (v): de gezonde stad als essentiële pijler in duurzame gebiedsontwikkeling

Het is verleidelijk om hier de discussie te (her)openen over de grenzen aan dichtheid in stedelijke omgevingen vanwege de gezondheidsrisico’s. Zo zou suburbaan wonen een vlucht kunnen nemen, omdat we de groene en rustige omgeving meer gaan waarderen. In ieder geval kunnen we in onze gebiedsontwikkelingen een gezonde leefomgeving nadrukkelijker als pijler in onze duurzaamheidsconcepten positioneren. Dat kan via een leefomgeving die uitnodigt om gezond te leven. Of verdichten en vergroenen in balans kunnen komen is de vraag, maar die uitdaging ligt absoluut op de tafel van gebiedsontwikkelaars en ontwerpers.  

3.     Pandemieanticipatie (v): datagestuurde innovatieve oplossingen voor onze anderhalvemetersamenleving

Een virus-proof leefomgeving moet van het en op het andere moment kunnen overschakelen naar een intelligente lockdown. We doen daarvoor op dit moment aardig wat ervaring op. De anderhalvemetersamenleving komt nu nog vooral tot uitdrukking in het houden van afstand (gemarkeerd met plaktape op de grond). Maar in de (nabije) toekomst zullen we via data en it-toepassingen de verspreiding van het virus kunnen beperken. Denk hierbij aan het intelligent reguleren van mensenstromen door logistieke geleiding of door reisadvies via bijvoorbeeld apps voor mobility as a service. Op deze wijze vergroten we de intelligentie over hoe we met een pandemie omgaan in onze leefomgeving. Dit sluit aan op de eerder ingezette ontwikkeling dat we het combineren en delen van (big) data over onze leefomgeving inzetten om tot betere beslissingen en innovatieve oplossingen te komen.

Alle taalvirtuositeit op een stokje

Participatiedigitalisering, gezondheidsversnelling, pandemieanticipatie - en dat allemaal in onze anderhalvemetersamenleving. Of het allemaal geaccepteerde termen worden, is de vraag. De Van Dale voor gebiedsontwikkeling zal de komende periode flink uitgebreid worden. Maar laten we er als professionals in het vak voor waken dat we discussies krijgen over de exacte spelling. Onze creativiteit en innovatievermogen zijn essentieel voor de opgave, en die opgave vraagt meer om een zoektocht naar nieuwe woorden dan of die woorden correct zijn geschreven.

Cover: Illustratie door Ineke Lammers