Overstromingen tonen urgentie van landelijke regie op water en klimaat aan

Verkeerde keuzes bij de landinrichting in Nederland, België en Duitsland waren debet aan de overstromingen in het Maasdal. De extreme regenval van half juli was een direct gevolg van klimaatverandering. De uitstoot van broeikasgassen wereldwijd draagt bij aan brandhaarden vergeleken waarbij Dantes hel een haardvuurtje is. Wetenschappers zagen dergelijke gevolgen van de door mensen veroorzaakte veranderingen van het ‘systeem Aarde’ al aankomen.

Het nieuwste IPCC-rapport bevestigt alweer dat het beperken van klimaatverandering (klimaatmitigatie) een opgave is voor de gehele wereld. Hoe effectief de wereld dat aanpakt, bepaalt in hoge mate of wij droge voeten en huizen houden. Ondertussen is het beperken van nadelige gevolgen (klimaatadaptatie) in Nederland Waterland een opgave voor ons héle land, naast onze buurlanden. Zonder landelijke regie wordt dat een bijkans onmogelijke opgave.

Het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM) bestaat niet meer, de portefeuille van de verantwoordelijke staatssecretaris heet ‘Economie en Klimaat’, en Landbouw, Infrastructuur en Waterstaat zijn grotendeels ontkoppeld. Het gevolg: in Nederland nemen gemeenten en provincies met regelmaat inrichtingsbeslissingen die op termijn de hele samenleving met kostbare problemen opzadelen.

Datacenters

Dan krijg je nieuwe datacenters die duurzaam opgewekte windenergie volledig opslurpen en nauwelijks werkgelegenheid opleveren. Dan krijg je woningbouw in de diepste kuil van Europa. Dan krijg je forse stikstofingrepen in de agrarische sector, terwijl het vliegverkeer en grote internationale bedrijven buiten schot blijven. En dan worden in de grote steden groene, waterbergende openbare ruimtes opgeofferd voor hitte-eilanden, met hoogbouw die nauwelijks toegankelijk is voor lage- en middeninkomens.

Bij de laatste overstromingen is Nederland op het nippertje ontkomen aan een veel grotere ramp, mede door het kunststukje van de Maaswerken en het programma Ruimte voor de Rivier. Zo kan het dus ook. Dit is een mooi voorbeeld van landelijke regie door een planologische kernbeslissing: een plan van de Rijksoverheid voor de (her)inrichting van een deel van Nederland.

Hard nodig, want het ruimtelijke systeem van rivieren strekt zich uit over lange afstanden en dat onderstreept de noodzaak voor een grootschalige systeembenadering. En nog was het kantje boord. Want de zachte bodem van grote delen van Nederland daalt snel door het huidige waterbeheer en de bebouwing. Rivieren en grondwater stijgen mee met de zeespiegel. In combinatie met de voorspelde extreme neerslag en piekafvoeren van de grote rivieren is dat een enorm probleem voor de komende generaties, en niet alleen daar waar het land al onder de zeespiegel ligt.

Integrale keuzes

Daarom is er (weer) een ministerie nodig dat op nationaal niveau grootschalige en integrale keuzes gaat voorbereiden voor klimaatmitigatie, adaptatie, woningbouw, landbouw, natuur en andere maatschappelijke prioriteiten. Dit ministerie van Water, Klimaat en Ruimtelijke Inrichting (WKRI) moet oog hebben voor alle systemische verbindingen tussen water, klimaat, samenleving en economie en daarbij tot dusver onuitgesproken aannames durven blootleggen over locaties en verplaatsing van infrastructuur, woningbouw, landbouw en natuur.

Zulke landelijke regie is nodig om de Europese Green Deal (een reductie van de CO2-uitstoot met 55 procent in 2030) uit te kunnen voeren én om Nederland weerbaar te maken tegen de consequenties van extremer weer. Dat kan alleen als water en klimaat leidend worden in een reeks van regeerperiodes, en als de lasten eerlijker worden verdeeld. Nu al vergoeden verzekeraars lang niet alle kosten van overstromingen.

Geen ivoren toren

Met een stevige landelijke regie kan het noodzakelijke en achterstallige klimaat- en ruimtelijke ordeningsbeleid, op een fundament van kennis, ook democratisch gelegitimeerd worden. Universiteiten en andere kennisinstellingen wonen niet in een ivoren toren en werken al langer samen met het Rijk en de waterschappen aan oplossingsrichtingen. Het zijn uiteindelijk niet experts die de keuzes moeten maken, maar een beter geïnformeerde overheid. Dit vraagt om een overheid die veel actiever dan nu vorm geeft aan ‘de markt’, eisen oplegt aan bedrijven en stuurt op inrichting van het landschap. Een overheid die begrijpt dat ‘economiedrammers’ in de weg staan bij een duurzame klimaatbestendigheid van onze samenleving.

Ooit vergeleek minister-president Rutte ‘visie’ met een olifant die het zicht belemmert. Hij kan de economiedrammer blijven die naar andere landen wijst. Of hij wordt over twintig jaar herinnerd als de man die Nederland mede door oprichting van een ministerie van WKRI een echte internationale voorbeeldrol gaf in de strijd tegen klimaatverandering.