‘Particiflatie’ in het Almeerse Nobelhorst

Een wijkje met WikiHouses aan de rand van de Stripheldenbuurt in Almere-Buiten, een lange traditie van experimentele architectuur en natuurlijk Oosterwold waar bewoners echt alles zelf moesten doen: van hun eigen huis laten bouwen tot de aanleg van de toegangsweg aan toe. Ook Nobelhorst is op het vlak van vergaande bewonersparticipatie een experiment dat naadloos in die Almeerse cultuur past. Het is genoegzaam bekend: deze New Town in de Flevopolder is een hotspot voor woonexperimenten.

Verkeerd ingeschat

Dat experimenten niet altijd vlekkeloos verlopen, hoort bij het uitproberen van iets nieuws. Zo kwam men in Oosterwold tot de conclusie dat van de nieuwe bewoners toch iets te veel gevraagd werd. Bovendien bleek een paar jaar geleden, zo stelde sociaalgeograaf Ivan Nio vast, dat er te weinig aandacht is geweest voor publieke voorzieningen en publieke plekken in de openbare ruimte.

Het zijn zaken die vooraf verkeerd zijn ingeschat en die mogelijk met de nodige aandacht en middelen bij te sturen zijn. Fouten maken hoort immers bij experimenteren. Maar in Nobelhorst in stadsdeel Almere Hout is toch iets anders aan de hand, afgaande op het vorige maand verschenen rapport van de onafhankelijke Ombudsman Metropool Amsterdam. Dat kreeg de intrigerende titel Particiflatie - Hoe de stem van bewoners in Nobelhorst steeds minder waard bleek mee. En wie het rapport leest, snapt heel goed waarom de term ‘particiflatie’ hier gemunt is.

In Nobelhorst – ‘het dorp van Almere’ – was bewoners beloofd dat zij niet alleen hun eigen huis konden bouwen op de door hen verworven kavel. Zij zouden ook ‘vergaande’ invloed op de inrichting van de wijk krijgen. Kortom: niet alleen na genomen besluiten geïnformeerd worden, maar echt meedenken over de nieuwe wijk die in de polder moest verrijzen. In de tender naar de markt legde de gemeente deze principes ook stevig vast.

Zo citeert de Ombudsman de destijds verantwoordelijke wethouder uit een toelichting aan de gemeenteraad: “Nobelhorst biedt maximale ruimte voor eigen initiatief door bewoners en ondernemers. Van (collectieve) zelfbouw van de woning of onderneming tot inrichting en beheer van hun eigen buurt. Dit gebeurt op een wijze en schaal die nog niet eerder in Nederland is vertoond. Ymere en de gemeente Almere zijn mederegisseurs van deze bijzondere gebiedsontwikkeling, maar de wijk wordt gemaakt door de mensen zelf.”

Bewoners niet blij

Bij het presenteren van de plannen is het duidelijk: bewoners van de nieuwe wijk moeten in de lead zijn, gemeente Almere en mede-initiatiefnemer woningcorporatie Ymere zetten zelfs in op ‘de eerste sociaal duurzame wijk van Nederland’. Hoge ambities dus, maar ruim tien jaar later voelen de bewoners zich – op z’n zachtst gezegd – bekocht. Reden voor de Ombudsman Amsterdam Metropool om onderzoek te doen.

De onderzoekers laten zien dat er rond 2015 nog niks aan de hand is. Gemeente en Ymere roepen zogenoemde buurtschappen in het leven die de ‘maximale ruimte voor eigen initiatief’ concreet moeten maken. Deze verenigingen voor buurtbewoners – geïnspireerd op het inmiddels landelijk bekende naoberschap, nabuurschap – moeten per buurt het orgaan worden dat de betrokkenheid van bewoners vormgeeft in overleg met de gemeente. Daarvoor worden oprichtingsaktes opgesteld en op dat moment begint de invloed die de bewoners krijgen – op papier – al te schuiven. Waar in de eerste akte gesproken wordt over – de weinig concrete term – ‘vergaande zeggenschap’ is dit voor de tweede buurt al gedegradeerd naar ‘zeggenschap’.

Niet lang daarna blijkt dit in de praktijk een lege term te zijn. Want, zo schrijven de onderzoekers in hun rapport, “er blijken veel onderwerpen te zijn waar bewoners helemaal niks over te zeggen hebben. Zo liggen de hoofdinfrastructuur en het stratenpatroon van de wijk al vast en lenen deze aspecten zich volgens de gemeente ook helemaal niet voor participatie.” Dit tot onvrede van de bewoners voor wie het inmiddels onduidelijk is waar zij al dan niet over mee mogen praten, laat staan meebeslissen.

Om die duidelijkheid wel te creëren introduceert de gemeente zogenoemde ‘participatiezones’. Dat zijn delen van de buurt waar bewoners wel iets over mogen zeggen en die op kaarten worden weergegeven. “De participatie in deze zones gaat over zaken als de locatie van afvalinzameling en de keuze voor het type boom,” schrijven de onderzoekers. Hiermee wordt de invloed van bewoners op hun leefomgeving verder beperkt en daarmee stijgt de particiflatie – het minder waard worden van de stem van de bewoners.

Wensen genegeerd

Het zit de bewoners dwars dat zij voor de gemeente niet of nauwelijks de beloofde sparringpartner zijn voor de inrichting en het beheer van de wijk waarover bij het bekendmaken van de plannen in 2010 nog grote woorden over werden gesproken. Volgens diezelfde bewoners lukt het de gemeente niet eens hen goed te informeren over ontwikkelingen in de buurt. En er zijn meer beloftes die niet waargemaakt zijn. Zo is er nooit meer iets vernomen over de supermarkt en andere winkels die in het ontwikkelingsplan uit 2010 zijn beloofd. Genoeg redenen om het optreden van de gemeente in een tevredenheidsonderzoek met een wel zeer magere 2 te waarderen, zo vermelden de onderzoekers.

Die lage score heeft niet in de laatste plaats te maken met de voorgenomen gedeeltelijke bebouwing van een centraal gelegen en goed gebruikt veld waar de buurt samenkomt. Volgens de gemeente is het altijd duidelijk geweest dat het hele veld ooit bebouwd kan worden, maar voor de bewoners is het de zoveelste keer dat hun wensen voor hun leefomgeving worden genegeerd.

Er is in de loop der tijd niets terechtgekomen van het idee dat de wijk door de mensen zelf gemaakt zou worden, zo concluderen de onderzoekers. Daardoor zijn de verhoudingen flink verstoord. Ondanks die situatie moeten bewoners en gemeente met elkaar door, zo geeft de Ombudsman ook aan. Zij moeten weer met elkaar in gesprek. Tot welke concrete oplossingen dat leidt en of de particiflatie ook gerepareerd wordt, zal de tijd leren.