PBL: Rijk en provincies moeten samen integrale ruimtelijke plannen maken

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) is in een deze week verschenen onderzoek kritisch op het Rijk en de provincies die niet komen “tot de concrete actie die nodig is om de impasse in wonen, natuur en landbouw te doorbreken.” Het PBL wijst op gebrekkige onderlinge samenwerking in het proces dat moet leiden tot ruimtelijke keuzes en het ontwikkelen van samenhangende omgevingsvisies.

Nota Ruimte

Op verzoek van het Ministerie van BZK heeft het PBL de ruimtelijke voorstellen van de provincies onder de loep genomen. Deze voorstellen moeten leiden tot ‘ruimtelijke arrangementen’: bestuurlijke afspraken per provincie die samen dienen als onderlegger voor de nieuwe Nota Ruimte van het Rijk. Dat zijn ingewikkelde ruimtelijke puzzels waar ook nog eens veel geld mee gemoeid is. Maar die ruimtelijke arrangementen komen niet van de grond door te veel onduidelijkheid tussen Rijk en provincies.

Volgens het PBL is de wirwar van afspraken en beleidsprogramma’s – die vaak met elkaar in tegenspraak zijn – hier debet aan. Financieringstrajecten lopen bovendien niet altijd gelijk op. Zo kent het MIRT voor infrastructuur een eigen systematiek en lopen er tegelijkertijd Nationale Programma’s voor het landelijk gebied en de energietransitie – om maar een paar voorbeelden te noemen.

Hoe verschillende beleidstrajecten tot onduidelijkheid kunnen leiden, wordt duidelijk aan de hand van het adagium ‘water en bodem’. Dit moet volgens het ‘Startpakket voor de Nota Ruimte’ sturend zijn. Dat betekent dat de bodem idealiter zo vrij mogelijk blijft en dus zo min mogelijk bebouwd wordt, schrijft het PBL. Maar tegelijkertijd hebben Rijk en provincies overal in het land Woondeals gesloten waarin de bouw van grote aantallen woningen wordt voorzien, zónder daarbij rekening te houden met water en bodem.

Verwarring

De verschillende beleidslijnen leiden tot bestuurlijke verwarring, waardoor Rijk en provincies elkaar bestoken met steeds weer nieuwe vragen. Want ‘water en bodem sturend’ is niet het enige voorbeeld. Doordat afspraken onvoldoende helder en in samenhang worden gemaakt, blijft bijvoorbeeld onduidelijk waar precies versterking van de infrastructuur nodig is. Onduidelijkheid die vervolgens leidt tot vertraging van de woningbouwproductie omdat onzeker is óf en hoe gebieden ontsloten kunnen worden.

In het verlengde hiervan is een punt van zorg dat de koppeling tussen wonen en werken nog niet goed wordt gemaakt in de ruimtelijke plannen. Hierdoor dreigen woningen gebouwd te worden op plekken waar onvoldoende werkgelegenheid is – wat weer leidt tot files op de weg en extra investeringen in infrastructuur noodzakelijk maakt.

Als één overheid opereren

Het is volgens het planbureau zaak om snel meer duidelijkheid te krijgen over de ruimtelijke arrangementen. De beste manier om dat te doen, is als Rijk en provincies gezamenlijk integrale afwegingen gaan maken. Rijk en provincies moeten meer samen en dus als één overheid opereren. Hoofdonderzoeker Rienk Kuiper: “Het is slim om eerst keuzes op hoofdpunten te maken, waar andere keuzes logisch uit kunnen volgen. Zo maak je vaart, en voorkom je dat op een enkel dossier ineens wordt doorgepakt zonder voldoende oog te hebben voor andere dossiers.” Uiteindelijk moet dat proces leiden tot meer uitgewerkte integrale ruimtelijke keuzes die zowel sectoroverstijgend zijn als gericht op de langere termijn.

Om die keuzes te kunnen maken, adviseert het PBL de rijksfinanciering anders in te zetten. Deze wordt nu – ook binnen het ruimtelijke domein – sectoraal verdeeld. Volgens de onderzoekers is het praktischer om gelden te ontschotten en gebiedsgericht in te zetten. Dit sluit beter aan bij de manier waarop de provincies het ruimtelijk beleid inrichten.