Pleidooi voor een grensverleggende ruimtelijke ontwikkelingspolitiek

De landmakers van “Wij maken Nederland” hebben mij benoemd tot “schaduwminister” met als opdracht het grensontkennend werken te propageren. En de vraag is welke boodschappen de schaduwministers, het zijn er namelijk meer, hebben voor het komende kabinet.

Nu geloof ik zelf niet zo erg in het idee van “landmakers” die Nederland zouden maken. Nederland wordt gemaakt door ontwikkelaars met geld van beleggers en investeerders en gefaciliteerd door de politiek, het openbaar bestuur. En natuurlijk wordt Nederland ook een beetje door de politiek zelf gemaakt (infrastructuur c.a.) met geld van ons allemaal. Ik zou wel willen dat de politiek Nederland wat meer zou willen maken (wij dus). Maar recente kabinetten hebben niet erg laten blijken geïnteresseerd te zijn in dat idee. Het nationale ruimtelijke beleid is afgebouwd en sindsdien wordt er gepraat en gedebatteerd en worden er nota’s geschreven met beschouwingen. En er is een Omgevingswet gekomen die het allemaal wat makkelijker maakt om ruimtelijke ingrepen te plegen.

Tja, ik begreep dat het om een attitude gaat. Grensontkennend werken is een beetje wereldvreemd. Iets ontkennen dat er wel is. En als het dat niet is, dan is het de voorstander van dat idee, denk ik, vooral om te doen om geen verandering te brengen in bestaande situaties. Alles blijft zoals het is, wen er maar aan, ga maar grensontkennend werken. Ik pleit voor iets anders. Ik zou het grensverleggende en het grensoverschrijdende werken willen propageren.

Grenzen, ik heb het over administratieve grenzen van steden en van landen, beperken ons in ons handelen als de wereld, waarin die grenzen tot stand kwamen, inmiddels allang veranderd is. Als de economie niet meer nationaal maar internationaal is, als de stad al heel lang niet meer correspondeert met het denken en handelen van stedelingen. Dan zijn die grenzen er niet om nog langer te ontkennen maar om te erkennen als barriere voor vooruitgang en dan moeten we bered zijn ze te overschrijden, weg te nemen of te verleggen. Pas daarna kun je echt lekker werken!

Ik noem drie voorbeelden van grenzen die ons erg in de weg zitten en nodig moeten worden opgeruimd of doorbroken.

1 Stedelijke grenzen
Schiedam is Rotterdam, Oegstgeest is Leiden, Diemen is Amsterdam, Veldhoven is Eindhoven. Wie door de steden fietst komt ze plotseling tegen. Ineens heet de stad hier anders. Je bent in een andere gemeente. Het is nog steeds stad maar het heet ineens anders, je bent in een buurgemeente beland. Het is goed dat die bordjes er staan, je zou het anders niet kunnen verzinnen. Er zijn nog veel meer voorbeelden te verzinnen van deze mismatch tussen historie en de werkelijkheid van 2017.

Het stedelijk bestuur in Nederland is ongehoord ingewikkeld gemaakt. Steden strekken zich uit over vele gemeenten, die elkaar ook nog vaak dwars zitten. De beperkte instrumenten voor regionale regie die er waren om deze complexiteit nog enigszins te compenseren zijn afgeschaft en gemeentelijke grenzen blijven grotendeels zoals ze zijn. Het geld wordt in de stedelijke regio’s verdiend maar van verbetering van hun functioneren wordt geen werk gemaakt. Integendeel het wordt alleen maar moeilijker gemaakt (met dank aan minister Plasterk). Dat moet anders en het kan anders. Andere steden Europa laten zien hoe het wel/ook kan (Londen, Parijs, Duitse steden etc).

De grenzen van onze steden zijn aan een drastische herziening toe als we steden ook werkelijk de ruimte willen geven om optimaal bij te dragen aan de Nederlandse economie. De schaal van onze stedelijke regio’s komt globaal overeen met de schaal van de stad zoals die nu bestaat. Opschalen dus, die stad. Te beginnen met de vijf grootste steden.

2 Internationale bereikbaarheid
Nederland bevindt zich aan de periferie van Europa en is qua bereikbaarheid betrekkelijk geïsoleerd. Maar het maakt wel deel uit van de Noord-West Europese Deltametropool waar het meeste geld wordt verdiend op dit continent. Om dat voordeel verder uit te buiten wordt vrijwel niets gedaan.

Over een hoge snelheidsverbinding vanaf Rotterdam via Eindhoven naar Duitsland hoeven we echt niet nog jaren gaan delibereren. Dat kan en dat moet, het is heel urgent, morgen mee beginnen.

De grenzen van ons land lijken een enorme barrière te zijn voor politici om groter te denken dan onze nationale economie. Bij ASML weten ze het wel. En in Rotterdam ook. En in Eindhoven helemaal. Economisch gezien zijn wij een provincie van Duitsland. Maar een tweede HSL verbinding van Rotterdam via Eindhoven naar Düsseldorf komt niet bij ons op. En een Eurostar verbinding Amsterdam Londen mag, ondanks Brexit, ook op het lijstje.

3 Natuurbeleid
Winsemius, oud minister van VROM (dat was ooit het ministerie van ruimtelijke ordening) zei een tijdje geleden bij Vroege Vogels: Natuurbeleid zou op de schaal van Noord-West Europa moeten worden gevoerd. Wat gebeurt er in Nederland? Behalve dat het natuurbeleid door een tussenkabinet zo ongeveer om zeep werd geholpen, werd het ook nog eens verdeeld over 12 provincies (overigens net zoals de ruimtelijke ordening). Nu mogen twaalf provincies allemaal apart freubelen aan natuurbeleid (zie het recente gedoe over de Oostvaardersplassen in Flevoland). Goed voor de adviesbureaus, slecht voor de natuur. Natuurbeleid moet terug naar de rijksoverheid, die het actief op een Noord-West Europese schaal ter tafel brengt en de samenleving er sterk bij betrekt (National Trust).

Terwijl wij nu juist grenzen hadden moeten proberen te overschrijden en verleggen hebben we er alleen maar grenzen aan toegevoegd. Beleid voor natuur kun je ook naar de ratsmodee helpen door het alleen maar gecompliceerder te maken. En dan ga je vervolgens grensontkennend werken? Nou, succes!

Boodschappen voor het nieuwe kabinet

#alittlelessconversationandalittlemoreaction alstublieft

De NOVI is er (Nationale Omgevings Visie), 75 pagina’s vol verstandige en vriendelijke woorden over Nederland. Was getekend, het huidige kabinet. In de kranten lees je er niks over. Begrijpelijk, er staat niets nieuws in. Hierna volgt er nog een nota over de opgaven. En daarna komen er keuzes, beleid. Wanneer is onduidelijk. Sorry, ik schrijf hier alleen maar wat het kabinet ons meldt.

Laten we de NOVI maar als beleidsnota voor de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland beschouwen. Dan kan ik er meteen een schepje bovenop doen. Dat gebeurde in de vorige eeuw ook met een Vierde Nota (VINO). Het kabinet dat volgde na publicatie van die nota, deed daar ook een schepje bovenop en noemde het de VINEX. Ik spreek hier dus over de Nationale Omgevingsvisie Extra (NOVEX).

De NOVEX is (uitvoerings)gericht op de volgende urgenties:

• Betere condities voor economische performance van m.n. de stedelijke gebieden en snellere energietransitie
• Steden en regio’s versneld aanpassen aan nieuwe eisen (economisch, energetisch, Quality of life en mobiliteit)
• Optimale aansluiting op Europa met name op de Noord-West Europese Deltametropool

Het NOVEX beleid kent de volgende top 10:

1 Nationaal en op uitvoering gericht ruimtelijk-economisch beleid (inclusief een investeringsagenda en een nationale en regionale projectenportfolio) komt weer terug en is gebaseerd op de net genoemde acties.

2 Een ontwikkelingsagenda en investeringsprogramma voor de Nederlandse Deltametropool (verdichting en schaalvergroting 5 grote steden, betere interne en externe bereikbaarheid etc).

3 Een “Amsterdamwet” op basis van de Greater London constructie (OV aansturing op regionaal/metropool schaal)

4 Een experiment met regionale belastingheffing in de Brainport regio (btw of vennootschapsbelasting)

5 Substantiële decentralistatie van geld en bevoegdheden naar stedelijke regio’s (rijksoverheid en provincies leveren in) op basis van nieuwe wetgeving.

6 Aanleg van een tweede HSL lijn van Rotterdam via Eindhoven naar Düsseldorf

7 Schiphol wordt een “airport city” met o.a. een global university, short stay faciliteiten en meer maar blijft deel uitmaken van Greater Amsterdam.

8 Natuurbeleid wordt rijksbeleid met een sterk accent op maatschappelijke participatie en het wordt actief ingebracht in de Noord-West Europese samenwerking.

9 Nederland neemt het voortouw met een initiatief voor versterking van de samenwerking op Noord-West Europese schaal (Benelux en NordRhein Westphalen), dit alles in nauwe samenwerking met de Rotterdamse en Brainport regio

10 De burger krijgt meer te zeggen over de eigen leefomgeving (wettelijke status)

Deze NOVEX top 10 wordt ingebracht in het coalitieoverleg na 15 maart en bereikt daarna hopelijk het regeerakkoord. Er komt een (project)minister voor ruimtelijk-economisch en grootstedelijk beleid, voor de coördinatie van de uitvoering van de NOVEX.

De NOVEX is grensverleggend en -overschrijdend, ontkent de barrièrewerking van grenzen niet maar wil ze vooral wegnemen waar ze al heel lang een hindernis vormen en doorbreken waar we kansen missen in de Europese economische ruimte. Als Nederland een rijk en welvarend land wil blijven en voorop wil lopen in Europa en de wereld, dan kan het niet zonder een radicale ruimtelijke ontwikkelingspolitiek.