Verslag Onlangs gaf Friso de Zeeuw in een column in de Cobouw aan dat vijf jaar Crisis- en herstelwet (verder: Chw) reden was voor een feestje. Op dinsdag 21 april j.l. waren vertegenwoordigers van onder andere gemeenten, ministeries en adviseurs in Amersfoort bijeen om dat feestje te vieren: het praktijkfestival ‘Met meer dan 100 experimenten voorsorteren op de Omgevingswet’ in De rijtuigenloods. Het was tijd voor een terugblik op vijf jaar Chw en de presentatie van het 100ste experiment. Hoewel al deze 100 cases beduidend van elkaar verschillen, zijn er toch voldoende overeenkomsten om veel van elkaar te kunnen leren.
Het festival werd geopend door oud-premier Balkenende, toentertijd mede-initiator van de Crisis- en herstelwet, die kort reflecteerde op vijf jaar Chw: “Destijds waren er plannen die niet of slechts langzaam gerealiseerd konden worden, daarom is deze wet opgesteld. Er kan natuurlijk altijd meer, maar het kader wat er nu staat is goed. Hoewel vrijwel alles wat met deze nieuwe regels kan, ook met bestaande regels mogelijk was, was er toch een behoefte aan compactere regels. En die hebben zeker resultaat gesorteerd”. Chris Kuipers, directeur-generaal Milieu en Internationaal van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, stelt daarover: “In het begin was er veel scepsis over de Chw, men was bang dat deze alleen zou worden ingezet voor meer asfalt. Na vijf jaar kan worden gesteld dat deze angsten niet zijn uitgekomen. De procedures worden versneld afgehandeld (gemiddeld 6 maanden korter) en ook aanpassingen kennen een korter traject”.
Balkenende: “Naast de invoering van deze wet was (en is) echter vooral ook een cultuurverandering nodig”. Niels Koeman, staatsraad bij de Raad van State, stelt: “Deze veranderde ‘mindset’ is de belangrijkste verandering die de invoering van de Chw heeft teweeggebracht”. Kuipers: “Doordat met deze wet wordt gedacht in experimenten, is men vrij in het zoeken naar oplossingen. Door ruimte te geven om flexibeler met de kaders en procedures om te gaan worden nieuwe kansen geboden. Hoewel de kaders dus blijven staan, hoeft men niet te denken vanuit juridische beperkingen”. Koeman: “Niet langer ‘hoe maak ik een plan Raad van State-proof?’, maar ‘hoe los ik het probleem echt op?’”.
De Crisis- en herstelwet blijft een relatief onbekend instrument.
Eén van de thema’s uit de Chw is ‘Innovatief en duurzaam’. Dit gaat over de regels. Ten opzichte van de (maatschappelijke) ontwikkelingen komen regels altijd te laat. De Chw biedt meer ruimte en minder regels (regelvrije zones). De experimenten met het omgevingsplan zijn bijzonder in de zin dat er nu al geëxperimenteerd kan worden met wetgeving die later gaat komen. Veel van de opgedane ervaring met de Chw heeft invloed op de uiteindelijke Omgevingswet. Maar hoewel leren van de Chw zeker goed is, is de Omgevingswet meer en breder dan de Chw. Waar de Chw vooral ontwikkelingen moet aanjagen, is de Omgevingswet bedoeld om de fysieke leefomgeving te beschermen én te benutten.
In de sessie ‘Omgevingsplan en Chw: bestemmingsplan met verbrede reikwijdte’ lieten de gemeenten Breda, Veghel en Alphen aan de Rijn iets zien van hun vorderingen in het werken met het verbrede bestemmingsplan. In deze gemeenten integreren ze het bestemmingsplan met verschillende andere verordeningen (vaak meer dan 100). Door deze verbrede reikwijdte gaat het bestemmingsplan over alle doelen voor de fysieke leefomgeving. Dat betekent een kanteling ten opzichte van het huidige bestemmingsplan waardoor meer ontwikkelingen mogelijk worden, plannen minder verzanden en meer monitoring van de plannen kan plaatsvinden.
Hoewel heel veel al kon, zorgt het instrument voor een andere ‘mindset’. Dit biedt een kans om de fysieke leefomgeving breder aan te pakken.
De gemeente Breda, die in de achtste tranche (zie kader) is opgenomen, ervaart verschillende belangrijke voordelen van het bestemmingsplan met verbrede reikwijdte. Ten eerste de langere looptijd van 20 jaar. Ten tweede de integrale benadering, die er voor zorgt dat alle vertegenwoordigers van de verschillende thema’s van het omgevingsplan bij elkaar worden gebracht. Hoe groter de gemeente is, hoe meer versnipperd de sectoren zijn, iedereen vecht voor zijn eigen eiland. Desondanks ziet men de kansen van een integrale benadering. Door hier nu al mee aan de slag te gaan, weet men elkaar te vinden als de Omgevingswet straks van kracht gaat. Ten derde het uitstel van het kostenverhaal. Dit hoeft niet langer bij inwerkingtreding van het omgevingsplan te worden vastgesteld, maar pas bij de concrete aanvraag van een omgevingsvergunning.
Tranches
De Crisis- en herstelwet is een wet die constant in ontwikkeling is en dus veel wijzigingen kent. Grofweg elk halfjaar worden de wijzigingen, gebundeld in een tranche (schijf), doorgevoerd. Omdat de Chw werkt met experimenten, wordt per tranche de gewijzigde regelgeving voor een aantal van die experimenten vastgelegd. Inmiddels is de negende tranche van kracht gegaan en ligt het ontwerp voor de tiende tranche klaar.
Hoewel het de bedoeling is dat er één gemeente-breed omgevingsplan komt, bleek dit in Breda lastig te zijn in verband met het verschil tussen gebiedstypen. Omdat het toch zaak is ergens te beginnen, worden eerst de huidige bestemmingsplannen door omgevingsplannen vervangen waarna deze als een olievlek worden vergroot.
Er kan heel veel, je moet er dus gewoon mee aan de slag.
In de gemeente Veghel wordt het CHV-terrein organisch herontwikkeld "In principe mag vrijwel alles, zolang het maar binnen (vooraf bepaalde) thematische functieclusters, zoals het foodcluster en cultuurcluster, past." Om dit mogelijk te maken is het project opgenomen in drie tranches van de Chw (3e, 5e en 10e). Het stellen van plan-brede normen voor geluid, autoverkeer en parkeren zorgt er voor dat, hoewel je vooraf niet weet wat er komt, het in ieder geval niet luider, stinkender of drukker wordt dan het vooraf bepaalde niveau. Het doel in deze case is wél borging, maar geen knelpunten vooraf. De gemeente heeft de monitoringsplicht bij de eigenaar gelegd. Deze heeft de ruimte van de gemeente gekregen, in ruil daarvoor draagt deze de kosten voor de toetsing zelf. Een kanttekening hierbij: deze case kent slechts één eigenaar wat dit betrekkelijk eenvoudig maakt, bij meerdere eigenaren wordt het lastiger.
In Alphen aan de Rijn wil de gemeente het gebied Rijnhaven-Oost op een organische manier omvormen tot een gemengd stedelijk gebied. Om dit mogelijk te maken heeft het bestemmingsplan met verbrede reikwijdte voor hen enkele duidelijke voordelen. Ten eerste de verlengde doorlooptijd, die nodig is vanwege het sterk versnipperde grondeigendom in het gebied. Ten tweede geeft het de ruimte om niet alles aan de voorkant dicht te hoeven zetten. Ten derde geeft de Chw de ruimte om besluitvorming over (kleine) wijzigingen in het bestemmingsplan te delegeren naar het college van B&W. Procedures worden hierdoor versneld, omdat niet alles meer langs de raad hoeft. De Chw geeft de mogelijkheid stappen vooruit te blijven zetten, waar voorheen bij tegenslagen de plannen al snel weer terug op de plank werden gezet.
De markt niet inperken, maar toch een beetje regie hebben als gemeente
De Ladder voor duurzame verstedelijking wordt als lastig ervaren bij organische ontwikkeling. Hoe kun je de ladder toepassen bij een vaag plan, waarbij je nog niet weet wat je uiteindelijk wilt? Zeker de eerste trede, die betrekking heeft op het aantonen van de actuele vraag, is lastig. Maar hierin zit toch enige ruimte, want door een verlengde looptijd van het plan kan ‘actueel’ als een periode van 20 jaar worden geïnterpreteerd.
In een andere sessie werd ingegaan op experimentele ontwikkelingsgebieden: Soesterberg (Soest) en de Hemmes (Zaanstad). Middels een programmatische benadering worden ontwikkelingen mogelijk gemaakt ondanks een beperkte milieuruimte. In de Omgevingswet wordt dit nog meer een algemeen instrument. Als je middels herontwikkeling een gebied met een gemengd karakter wilt creëren moest vroeger eerst de industrie weg, met behulp van de Chw kan toch al een begin worden gemaakt.
In de gemeente Soest wordt het gebied van en rondom de voormalige luchtmachtbasis Soesterberg herontwikkeld (2e en 4e tranche). Wat vroeger de achterkant van Soesterberg was met bedrijven in hindercategorie 4, moet nu de voorkant van Soesterberg worden met woningen.
Als je zo’n kluwen in je schoot geworpen krijgt, moet je ergens beginnen en zul je dit stukje voor stukje moeten afpellen.
Met behulp van de mogelijkheid tien jaar af te wijken van de milieunormen konden barrières worden weggehaald om zo samen met bedrijven het probleem daadwerkelijk op te lossen. Zo hoeven bedrijven in de directe omgeving van het plangebied met een hoge hindercategorie niet meteen te verdwijnen, maar kan ook samengewerkt worden om de geluidsbelasting in te perken.
Laat je niet afschrikken door beperkingen, maar blijf in gesprek over de mogelijkheden.
Een ander belangrijk voordeel van de Chw voor de gemeente Soest was dat deze het weghalen van ongebruikte milieuruimte mogelijk maakt. Ondanks de mogelijkheden die de Chw biedt is er bewust gewerkt met een ‘plan B’. Hierdoor kunnen, ongeacht hoe de toekomst op andere vlakken (bijv. medewerking bedrijven) ook uitpakt, bepaalde doelstellingen toch worden gerealiseerd.
Schiereiland de Hemmes in Zaanstad, foto gemeente Zaanstad
‘Praktijkfestival Omgevingswet: terugblik op vijf jaar voorsorteren met experimenten - Afbeelding 1’
De gemeente Zaanstad wil woningen realiseren op ‘de Hemmes’, een schiereiland wat wordt omgeven door vier grote (groeiende) levensmiddelenbedrijven met veel geuroverlast. Door de bedrijven in het plangebied op te nemen ontstaat de mogelijkheid om met hen gemaakte afspraken over geur en geluid vast te leggen in het bestemmingsplan. Middels het zogenaamde Zaans Proeflokaal wordt in open dialoog met de bedrijven geprobeerd om niet tegenover elkaar te komen staan, maar tot een wederzijds voordeel te komen. De mogelijkheid tijdelijk af te wijken van de milieunormen is ook hier een belangrijk voordeel. Als kan worden aangetoond dat over 10 jaar aan de huidige regels kan worden voldaan, mogen nu al kavels worden uitgegeven.
Ter afsluiting van de dag gaf Lucas Bolsius (Burgemeester Amersfoort) nog een paar lessen mee:
- Blijf nadenken. Wetten stimuleren het namelijk niet altijd om preventief op te treden. Regels zijn door mensen gemaakt en kunnen dus ook weer door mensen worden aangepast.
- Durf fouten te maken. Als er problemen zijn, kunnen deze gedurende het project worden opgelost. Je vooraf uitgebreid bezighouden met als-dan redeneringen kost heel veel tijd en moeite.
Lees verder:
- De vruchten van de Chw
- Congres Omgevingswet 2014 - Flexibiliteit en afwegingsruimte - waarom niet?
- Congres Omgevingswet 2014 - Oefenen met de Omgevingswet
- Congres Omgevingswet 2014 - Nu al werken met de Omgevingswet werkt
- Ruimte voor innovatieve experimenten, versnelling van projecten
- Ruimte voor experiment versus doordouwen van voorkeursvariant
Cover: ‘2015.05.08_Praktijkfestival Omgevingswet_660’
Door Arjan Labruyère
Graduate Intern bij HEVO
