'Prestaties Nederlandse steden internationaal onzichtbaar'

Sir Peter Hall overleed op 30 juli 2014 op 82-jarige leeftijd. In Nederland is de Britse geograaf onder vakgenoten vooral bekend door zijn in 1966 gepubliceerde boek ‘Zeven wereldsteden’. Tot die exclusieve club rekende hij destijds ook de Randstad Holland, naast Londen, Parijs, New York, Tokio, Moskou en de Duitse stedencluster Rhein-Ruhr. Ook betoogde Hall als eerste wetenschapper dat wereldsteden met elkaar wedijveren om investeringen, toptalent, wetenschapsinstituten, culturele voorzieningen et cetera. Vijftig jaar later zullen velen betwijfelen of de Randstad nog tot de Top 7 behoort. ‘Sterker nog: buiten Nederland moet je wel bijna een in urbanisatie gespecialiseerde geograaf zijn om van de Randstad te hebben gehoord’, zegt Jeremy Kelly in het Europese hoofdkantoor van JLL in Londen. Internationale vastgoedbeleggers kennen volgens hem de term Randstad als geografische aanduiding in ieder geval niet. ‘Vrijwel niemand heeft het buiten Nederland over de Randstad. Voor de meeste internationale beleggers houden de Nederlandse steden op bij Amsterdam.’ Super megasteden Londen, Parijs, New York en Tokio hebben de afgelopen vijftig jaar wel buitensporig geprofiteerd van de globalisering. Deze ‘super megasteden’ nemen in wisselende samenstelling steevast de eerste vier plaatsen in beslag van de meeste wereldranglijsten. Zo harken zij maar liefst 20 procent binnen van alle investeringen ter wereld in commercieel vastgoed. Londen geldt als het walhalla van de vastgoedinvesteerder. Zo’n slordige 97 miljard dollar kwam in de 36 maanden voorafgaand aan het tweede kwartaal 2014 in de Britse hoofdstad terecht, gevolgd door New York met 90 miljard dollar. De virtuele Randstad staat op plek 36 (8,1 miljard dollar), Amsterdam op 46 (5,2 miljard dollar), Den Haag op 88 (1,7 miljard), Rotterdam op 113 (0,7 miljard dollar) en Utrecht op 121 (0,5 miljard dollar). Als director Global Research Programmes is Kelly verbonden aan JLL’s City Research Centre, waaraan wereldwijd zo’n 350 onderzoekers een bijdrage leveren. Het Londense onderzoekscentrum ondersteunt JLL’s klanten bij investeringsbeslissingen. Het werd tien jaar geleden opgericht vanuit de gedachte dat het economische en politieke gewicht in toenemende mate ligt bij steden door urbanisering en globalisering.

City Research Centre

‘Steden hebben de toekomst. Dus is de toekomst aan vastgoed’, vatte Edward Glaeser, auteur van de wereldbestseller Trumph of the City die langjarige trend handzaam samen tijdens het jaarcongres van de Europese brancheorganisatie INREV in april in Berlijn. In zijn nieuwste boek ‘If Mayors had the Power’ (2013) schrijft de beroemde Amerikaanse politicoloog Benjamin Barber zelfs dat burgemeesters alle wereldproblemen kunnen oplossen. Volgens Barber zijn landen achterhaald en hebben steden de toekomst. Hij bepleit de oprichting van een wereldwijd parlement van burgemeesters met 300 zetels. De eerste contouren daarvan krijgen inmiddels langzamerhand vorm, weet Kelly. Hoe het ook zij, JLL lijkt destijds een gouden greep te hebben gedaan met de oprichting van het City Research Centre. De database bevat een schat aan gegevens over 300 steden en monitort hun onderlinge rangorde aan de hand van 150 indices. Het aantal ranglijstjes voor steden groeit nog altijd gestaag. JLL maakt in zijn ranking niet alleen gebruik van eigen data, maar ook die van vele andere organisaties, zoals de Capgemini US Metro Wealth Index, de Forbes Indexes of Billionaires en de TomTom Congestion Index.

Global fluency

In de prestatiemeting van steden wordt volgens Kelly ook steeds meer belang gehecht aan wat hij noemt ‘global fluency’: in hoeverre is een stad of stedencluster in staat in te springen op structurele, mondiale veranderingen? Het gaat dan om zaken als de aanwezigheid van bestuurders van wereldformaat, mondiale oriëntatie, specialisaties van wereldniveau, een cultuur van kennis en innovatie en een wereldwijd aansprekende (culturele) identiteit. De toonaangevende JLL City Commercial Attraction Index is samengesteld op basis van een aantal cruciale indicatoren voor bevolkingssamenstelling, economische prestaties, aanwezigheid van hoofdkantoren, internationale bereikbaarheid, vastgoedvoorraad en vastgoedbeleggingen. De Randstad zou op die ranglijst plaats zeventien innemen. Dat komt overigens redelijk overeen met de plek die de Nederlandse economie inneemt op internationale ranglijsten. ‘Niet onverdienstelijk’, oordeelt Kelly. ‘Nummer 17 is weliswaar beduidend lager dan een plek in de Top 7 van vijftig jaar geleden, maar je moet wel bedenken dat de wereld intussen ingrijpend is veranderd.’ Hij wijst in dit verband op de groei van Amerikaanse steden, zoals Dallas, Houston, Denver en Atlanta en niet te vergeten natuurlijk de opkomende megasteden waaronder Sjanghai, Hongkong, Singapore, Mumbai en Rio de Janeiro. In werkelijkheid wordt de Randstad als stedelijke cluster anno 2014 vrijwel nooit genoemd op ranglijstjes van steden en clustersteden. Amsterdam (43) staat als eerste Nederlandse stad vermeld in JLL’s City Commercial Attraction Index, gevolgd door Rotterdam (133), Den Haag (152) en Utrecht (181).

Beleggingssteden

Is het een probleem dat de vier Nederlandse steden ieder afzonderlijk tamelijk laag scoren? Zo’n optelsom verandert toch niets aan de feitelijke kracht en attractiviteit van onze steden? ‘Jazeker wel’, werpt de Brit tegen. Net als beursindices een steeds grotere rol spelen in de selectie van aandelen zijn stedelijke ranglijsten van groeiende betekenis voor de selectie van vastgoedbeleggingen. ’Beleggers willen bijvoorbeeld beleggen in de Top 20 of Top 30 van wereldsteden en daarin komt geen enkele Nederlandse stad voor’, licht Kelly toe. ‘Tenzij de Nederlandse steden genoegen nemen met een plek in de tweede divisie of bij de amateurs om in voetbaltermen te spreken is dit dus wel degelijk een probleem. Bovendien gaat de reikwijdte van de ranglijstjes veel verder dan alleen maar vastgoedbeleggingen.’ Van belang is ook het toenemende gewicht dat Aziaten in de schaal leggen op de Europese vastgoedbeleggingsmarkt. Angelsaksische en zeker Duitse vastgoedbeleggers hebben van oudsher wellicht een band met Nederlandse steden, beleggers uit Azië en het Midden-Oosten hebben dat absoluut niet. De kans is daarom best groot dat de Nederlandse steden door hun relatieve onzichtbaarheid de aanzwellende Aziatische vastgoedinvesteringen in Europa vrijwel compleet gaan mislopen, waarschuwt Kelly.

Aziatische beleggers

Kelly: ‘Aziatische beleggers denken in Europa in de eerste plaats aan Londen en Parijs, daarna volgen een handvol Duitse steden en misschien ook nog Madrid en Stockholm, en wellicht zelfs Brussel. Amsterdam komt meestal niet op hun lijstje voor, laat staan de andere grote Nederlandse steden waar ze vaak niet eens van gehoord hebben .’ De Britse JLL-er zal zijn Nederlandse gehoor op dinsdag 16 september in het Kurhaus er ook op wijzen dat over de hele wereld de steden van het tweede garnituur steeds meer hun krachten bundelen in regionale clusters, zoals de vier grote steden in de Randstad al bijna vijftig jaar geleden leken te doen in de ogen van Peter Hall. Meest succesvolle voorbeeld van een ‘organische techcluster’ vormt het gebied rond de Baai van San Francisco, beter bekend als Sillicon Valley. Een interessante, tamelijk nieuwe stedencluster vormt Kopenhagen-Malmö, met de 14 jaar geleden geopende brug over de Sont als verbindende factor. Een cluster met flinke potentie en de grenzeloze ambitie om een plek te veroveren op het wereldtoneel zijn acht regionale steden plus Wuhan, hèt transportknooppunt van Centraal China. ‘Er ontstaat daar een dynamische metropool van wereldformaat met 20 tot 30 miljoen mensen. Dat worden dus de metropolen waartegen de Nederlandse steden moeten concurreren’, waarschuwt Kelly, die als JLL-adviseur is verbonden aan het zogeheten Wuhan +8 cluster. Volgens Kelly heeft de samenwerking in Randstad bij gebrek aan inspirerende leiders en door onderlinge wedijver nooit echt wortel geschoten. ‘Het gaat met een slakkengang. Als ik kijk wat er tot stand is gekomen in de Randstad de afgelopen vijftig jaar aan gezamenlijke infrastructuurprojecten, marketing, bestuur, of bijvoorbeeld afstemming van kantoorlocaties dan is dat heel weinig. Jammer want in feite voldoen die steden in de Randstad aan alle checklistjes van onze City Competitiveness Cobwebs wat betreft transparantie, duurzaamheid, ondernemersklimaat, innovatie, bereikbaarheid en wereldwijde oriëntatie. Maar voor elke stad afzonderlijk komt het onvoldoende uit de verf.’

Centrale overheid

Kelly zegt niet over pasklare antwoorden te beschikken hoe de Randstad uit het slop te tillen. ‘Ik wil de Nederlanders met mijn lezing slechts een spiegel voor houden. Maar een flinke duw in de goede richting vanuit de centrale overheid zou best kunnen helpen. ‘ Verder vindt hij dat de Nederlanders zouden moeten nadenken over de naam van het cluster – ‘Randstad spreekt internationaal niet zo aan’ – en welke steden precies tot de cluster zouden moeten worden gerekend. ‘Tijdens de voorbereidingen voor mijn lezing kwam ik erachter dat als je Eindhoven zou meetellen de Randstad zelfs tot de zeven belangrijkste techclusters ter wereld behoort. Ik denk dat dit ook voor veel andere buitenlanders een eyeopener zou zijn. Daarmee smokkel ik misschien stiekem iets met de statistieken als voer voor de discussie tijdens het congres. Maar als je kijkt naar de ruime Amerikaanse definitie van Metropolitan areas dan is Nederland sowieso één grootstedelijk gebied.’

Dit artikel is gepubliceerd in Vastgoedmarkt van september 2014.

Zie ook:

- JLL's city Commercial Attraction Index