RED&BLUE: met elkaar de risico’s van klimaatverandering in beeld brengen

De locatie voor het interview met Ellen van Bueren, hoogleraar Management Stedelijke Ontwikkeling aan de TU Delft en columnist van deze site, is passend: in een prachtige polder net buiten haar woonplaats Leiden. Het land ligt hier laag, het water staat hoog. Ongetwijfeld bevinden we ons hier enkele meters onder NAP. Vooralsnog is de veiligheid hier niet in gevaar maar de vraag is hoe houdbaar de situatie is. Om weerman en klimaatspecialist Peter Paul Munneke in NRC te citeren: “Het is niet de vraag óf Nederland onder water verdwijnt, maar wannéér.”

Dat zou aanleiding kunnen geven tot somber doemdenken en acute verhuizingen naar het oosten van Nederland, maar dat is niet de insteek van het consortium RED & BLUE. Binnen dit verband werken onderzoeksinstellingen, overheden en marktpartijen onder leiding van Van Bueren samen om de risico’s van klimaatverandering te onderzoeken voor het wonen en het vastgoed in lager gelegen stedelijke gebieden. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) ondersteunt het onderzoek met een subsidie van 5 miljoen euro.

Hoe is het initiatief voor RED&BLUE ontstaan?

“De vraag komt eigenlijk uit de samenleving vandaan, via een uitvraag van de Nationale Wetenschapsagenda. Hoe gaan we om met de gevolgen van klimaatverandering, welke risico’s hangen daar mee samen, kunnen we klimaatadaptatief bouwen? Het is duidelijk dat we als maatschappij hier nú op moeten acteren, anders hebben we straks heel veel verliezers. Ik ben daarom blij dat veel partijen zich hebben aangesloten bij het onderzoeksprogramma RED&BLUE dat deze vragen wil beantwoorden.”

“Universiteiten doen mee, maar ook bijvoorbeeld de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling en de Vereniging Deltametropool. En daarnaast verschillende publieke en private partijen. Onze inzet is om verschillende werelden bij elkaar te brengen: klimaatonderzoek, risicomodellering, vastgoed en vastgoedfinanciering, ruimtelijke ordening, waterbeheer, gebiedsontwikkeling. Want een ding is duidelijk: wanneer we het allemaal op onze eigen manier doen, komen we er niet – of niet voldoende. Er is behoefte aan een gedeelde strategie.”

Wat komt erbij kijken om succesvol samen een klimaatbestendige aanpak te realiseren?

“We moeten allereerst een gezamenlijke taal ontwikkelen. Wat verstaan partijen bijvoorbeeld onder het begrip klimaatrisico? Daar bestaan eigen definities en opvattingen over, zo merkten we al in de voorbereiding van het onderzoek. Voordat we kunnen werken aan oplossingen moeten we elkaar dus leren begrijpen. Dat is de basis. Momenteel treffen we de voorbereidingen en werven we onder meer het personeel. In september gaan we met het programma van start met een kick-off in Limburg. Tijdens die kick-off kijken we in Nederland, België en Duitsland naar de gevolgen van de grote watersnood die daar ontstond na de overstromingen in juli 2021.”

Waar zal het onderzoeksbudget voor worden ingezet?

“Dat gebruiken we onder meer om de samenwerking van de partijen mee vorm te geven. De inzet is om een platform te creëren dat ook na de periode van vijf jaar onderzoek verder werkt aan een klimaatbestendige delta. We willen vanaf het begin onderzoek en praktijk verbinden. Er doen bijvoorbeeld gemeenten mee die nu al concreet met projecten bezig zijn, zoals Dordrecht dat bedrijventerrein De Staart klimaatbestendig wil maken. Uit dergelijke cases destilleren we vragen voor de wetenschappers en vice versa.”

“Het gaat dus echt om een wisselwerking. En dat alles in een veilige omgeving waarin iedereen zich kan en mag uitspreken. Het gaat bij de gebouwde omgeving om grote bedragen en grote groepen mensen: er staat veel op het spel voor iedereen. Niet alleen voor de professionele partijen maar uiteindelijk ook voor de inwoners van Nederland.”

Hoe kijk je aan tegen de rol van een private partij als Bouwinvest tijdens het onderzoek?

“Die is zeer belangrijk, als grote investeerder in vastgoed. Vanuit die verantwoordelijkheid heeft Bouwinvest direct invloed op de waardeontwikkeling van gebouwen en gebieden. Hoe speelt Bouwinvest in op de gevolgen van klimaatverandering met haar investeringsbeslissingen? Daar zit potentieel een spanning tussen belangen, bijvoorbeeld tussen die van bewoners en die van pensioengerechtigden. Het is zaak daarin tot zorgvuldige afwegingen te komen.”

“Klimaatverandering kan grote maatschappelijke gevolgen hebben; gebieden kunnen op termijn ongeschikt worden voor bewoning, de waarde van het vastgoed kan daar dalen, investeerders trekken zich terug. Bouwinvest wil bijdragen aan dit onderzoek door kennis te delen: hoe gaat een grote investeerder om met risico’s op dit vlak? En Bouwinvest beschikt over allerlei data en modellen die kunnen worden gebruikt in het programma van RED&BLUE om van daaruit te komen tot oplossingen, strategieën en samenwerkingen.”

Jullie streven is om de opgedane kennis direct naar de praktijk te vertalen: voor wie is deze kennis bestemd?

“Uiteraard voor de aangesloten partners. Maar we willen daaromheen een schil van partijen maken die nu al hebben aangegeven zeer geïnteresseerd te zijn in de uitkomsten. Het is ons aller belang om de kennis zoveel mogelijk te delen. Daarom ontwikkelen we ook een strategie om het brede publiek te informeren: waar moeten we in Nederland ons op voorbereiden als het om klimaatadaptatie gaat? Het is een opgave die iedereen raakt en waar niets minder dan een brede maatschappelijke discussie voor nodig is. Wij hopen dat debat met dit onderzoek te voeden.”

Risico's doelbewust verlagen

Bernardo Korenberg is binnen Bouwinvest verantwoordelijk voor duurzaamheid en innovaties. Hij noemt het uniek dat het vraagstuk van klimaatverandering met deze brede coalitie wordt aangevlogen. “Het is een gedeeld probleem dat niemand in zijn eentje kan oplossen en daarom moeten we niet in sectoren en kokers blijven denken. Op alle schaalniveaus zijn er oplossingen noodzakelijk: van gebouwen en portefeuilles via gebieden tot en met het landelijke niveau. Wij brengen onze kennis in als maatschappelijk betrokken investeerder en nemen daarbij de klimaatrisico’s zeer serieus.”

“Uiteindelijk gaat het erom welke investeringsbeslissingen we nemen met het oog op het lange termijn rendement, zowel financieel als maatschappelijk. Inmiddels hebben we al een methodiek ontwikkeld om zowel onze acquisities als onze huidige investeringen te toetsen op klimaatrisico’s. Zowel fysieke als transitie-risico’s nemen we daar nu al bewust in mee. Dit geldt voor zowel de Nederlandse als internationale beleggingen. De kennis die daarachter schuilgaat, kunnen we uitstekend inbrengen in RED&BLUE-verband. Wij zien dat als een van de onderdelen van onze maatschappelijke verantwoordelijkheid: kennis ontwikkelen én delen.”

“Bij de klimaatrisico’s gaat het om wateroverlast als gevolg van hevige neerslag en het overstromingsrisico uit de zee en rivieren. En laten we hittestress vooral niet vergeten. Zeker in een stedelijke omgeving is dat echt een factor om rekening mee te houden. Water speelt meer op de korte termijn, met de toename van hitte krijgen we pas later te maken. Maar voor alles geldt: het gaat ons raken. De vraag is dan: welke ingrepen zijn er mogelijk? Het onderzoek biedt daar straks hopelijk handvatten voor. Hoe bepalen we de risico’s, wat kunnen we op gebouwniveau doen, welke maatregelen zijn er op gebiedsniveau mogelijk en wat zijn de financiële en sociaaleconomische effecten?”

“Onze houding daarbij zou ik omschrijven als: ja, tenzij. Wij blijven investeren – ook in potentieel risicovolle gebieden – en risicomodellen worden zeker niet allesbepalend. Voorbeelden als Hafencity in Hamburg laten zien dat je de gebouwde omgeving hier ook op kunt inrichten. En daarmee de klimaatrisico’s doelbewust kunt verlagen. Maar dat vergt een samenwerking van alle betrokken partijen. Juist daarom is de dialoog die we in RED&BLUE-verband opzoeken ook zo belangrijk.”