Reisverslag: Beijing Design Week 2013

"Ontwerpen volgens 'The Dutch Approach' in China"

Zondag 22 september
4 uur 's ochtends. Aan boord van vlucht CZ346 naar Beijing wordt een video aangezet met rek- en strekoefeningen. Alle Chinezen aan boord doen ijverig mee, net als ik. Het sino-europese ontbijt wordt geserveerd. Mijn buurvrouw kijkt verwonderd naar een croissantje, en doopt hem vervolgens in de pikante noodle-saus.

Tot het eind van de week ben ik met Nederlandse en Chinese experts in Beijing om een strategie te bedenken voor 3 case study gebieden in Fengtai: Dahongmen - een groothandelcluster van kleding; de aanleg van een HSL-station, verknoopt met 3 metrolijnen; en het opwaarderen van de Yongding rivieroevers. Dit is het verslag van een week van kennisuitwisseling.

De opgave

Het doel van | The Sino-Dutch Approach | is om samen met Chinese tegenhangers tot nieuwe inzichten te komen over duurzame ontwikkeling in Beijing. Aan de ene kant leidt dit tot spraakverwarring (in China is 2020 al langetermijn-planning, en in Nederland is het korte termijn), aan de andere kant lijken onze realiteiten veel op elkaar. Zowel Nederland als China kampen met gescheiden beleidsvelden (land, water, infrastructuur, economie etc.) die een integrale benadering in de weg staan. Ook de rigoreuze scheiding van wonen, werken en voorzieningen in de stad zorgen in beide landen voor problemen. De ministeries van MLR (Land and Resources) en MOHURD (Housing, Urban and Rural Development) zijn vastberaden om een nieuwe weg in te slaan, bijvoorbeeld door compactere steden te maken, vruchtbare landbouwgrond nabij de steden te sparen en bij stedelijke herontwikkeling te letten op kansen voor de lokale bevolking.

Maandag 23 september
Ons excursiebusje pikt steeds lokale experts op langs de kant van de weg, en zet ze later weer op een andere sinistere plek af. We zijn meer tijd onderweg dan aanwezig op de locaties. Het valt op dat perifeer Beijing nauwelijks openbare verblijfsruimte heeft, behalve de drukke autowegen waarlangs we blijven staan om te overleggen. Het buurtleven speelt zich af binnen de muren van de | hutong | of compound.

In het | Beijing Auto Museum | in Fengtai krijgen we een toelichting op de grootse plannen in het gebied. Een megalomane maquette met duizenden knipperende ledjes en een 3D video op de achtergrond schetst een beeld van honderden wolkenkrabbers en kilometers aan recreatiezones. Frédéric Edelmann beschrijft in zijn boek | Positions, Portrait of a New Generation of Chinese Architects | dat deze duizelingwekkende hoeveelheid voor de Chinese architecten geen uitzondering is. Zij bouwen gemiddeld per jaar meer dan een miljoen vierkante meter en vaak tekenen ze een contract, waarin ze beloven niet te verschijnen op de bouwplaats. Dit om de bouwers en ontwikkelaars 'niet tot last te zijn'. Zonder de fabriekseigenaren en inwoners kan het plan in Fengtai echter niet worden gerealiseerd, omdat zij de rechten hebben over het gebruik van de grond. Er wordt dus gezocht naar samenwerking met lokale partijen.

Fengtai - toegangspoort Beijing en showcase voor China

De case study gebieden raken aan de meest urgente vraagstukken in de Chinese stadsplanning. Dahongmen heeft potentie om dure modewinkels aan te trekken, maar de uitdaging ligt juist in het vergroten van de gehele waardeketen: van ontwerp en productie tot groot- en detailhandel. Hiervan profiteren ook jonge bedrijfjes en de lokale werknemers. Het nieuwe | Fengtai HSL station | en de nieuwe metroverbindingen bevestigen definitief de rol van Fengtai als toegangspoort tot Beijing. Wie straks met de hogesnelheidstrein reist vanuit Shenzhen en Hong Kong komt via Fengtai binnen. Het stationsgebied wordt hierdoor een regionaal brandpunt van activiteiten en ontmoetingen, dat complementair kan functioneren aan het historisch centrum van Beijing. De dominante spitsrichting kan zo worden verminderd.

De Yongding rivier maakt pijnlijk duidelijk hoe de waterhuishouding in Beijing ervoor staat. Door chronisch watertekort en bovenstroomse afdamming ziet de rivier er momenteel uit als een modderpoel en rukt de Gobi-woestijn op. Nieuwe kanalen moeten binnenkort water uit de zuidelijke Yangtze-rivier naar Beijing halen. Paradoxaal genoeg bestaat in Beijing juist ook veel wateroverlast bij hevige regenbuien, omdat door het grote verharde oppervlak in de stad geen water meer geabsorbeerd kan worden. Enkele jaren geleden werd zo voor miljarden schade geleden.

Intussen, in Dashilar...

Donderdag 26 september
Professor Wu Chen, tevens directeur van het Beijing Institute for Architectural Design (BIAD), geeft met zijn collega een indrukwekkende presentatie over de transformatie van Dashilar, een zeer centrale en traditionele hutong, nabij Tian´anmen. Eerder op de dag gaf Jia Rong van het | Dashilar Project | ons daar een rondleiding. De wijk bestaat grotendeels uit laagbouw uit de tijd van de Ming en Qing dinastie, met de typische structuur van binnenplaatsen. De complexe eigendomsituatie, restricties voor bouwhoogte en dure onteigenings- regelingen zorgen ervoor dat de wijk lastig rendabel te ontwikkelen is door (staats)ontwikkelbedrijven.

Daarom werkt BIAD al jaren aan een alternatieve strategie. Onder andere is er een | Dashilar iPhone-App | ontwikkeld, waarmee toeristen en bezoekers gemakkelijk de labyrinthische hutong kunnen verkennen en constant informatie ontvangen over de designgallerieën, restaurantjes en andere functies in de huisjes. In samenwerking met lokale investeerders wordt een winkelcentrum met woningbouw gerealiseerd. En tegelijkertijd wordt de infrastructuur aangepakt. Er is een nieuw openbaar toiletgebouw in aanbouw, omdat veel woningen geen eigen toilet hebben. Prof. Wu vat het geheel samen als 'Nodal development' in tegenstelling tot het modernistische 'Tabula Rasa'. Het fijnmaziger hutong-model - dat in de naoorlogse periode door de middenklasse massaal werd verlaten - is inmiddels bezig met een come-back. De nieuwe generatie gaat er weer graag naartoe voor leisure, en architecten als Steven Holl en Riken Yamamoto hebben in Beijing wooncomplexen gerealiseerd, met als concept een moderne, verticale hutong. Deze dag wordt afgesloten met gemarineerde brulkikker en veel Tsingtao.

Presentatie in het 798/751 Art District

Beijing beschikt over een geweldige hoeveelheid (industrieel) erfgoed. In het megagrid tussen de vierde en vijfde ringweg - Beijing lijkt vanuit de lucht met haar 6 ringwegen op een vierkante ui – ligt het | 798 Art District |. Dit district bestaat uit door kunstenaars overgenomen fabriekshallen, waaronder Ai Weiwei, en is gebouwd in de Bauhaus-stijl door de (Oost-)Duitsers in de jaren 50. De Dutch Approach heeft plek gekregen in de gashouder van factory 751.

Conclusie

Aan het eind van de week komen we tot de conclusie dat in alle drie cases de openbare ruimte een sleutelrol speelt (leefbaarheid, menselijke maat), en daarnaast natuurlijk de waterhuishouding, mobiliteit en luchtverontreiniging. Fengtai is met zijn 300 km2 groot genoeg om een (inter)nationale showcase te worden van een nieuwe, duurzaam ontworpen stad. Een stad met minder autogebruik, nieuwe stedelijke ICT toepassingen, functiemenging, knooppuntontwikkeling, wandel- en fietsverbindingen, een betere verhouding met de rivier, prettig gedimensioneerde openbare ruimtes en integratie van sociale woningbouw in herontwikkelingsgebieden. Het integreren van al deze aspecten zou weleens de crux kunnen zijn van de Sino-Dutch Approach. Ton Venhoeven zet dit verhaal stevig neer in zijn presentatie in de gashouder, zatermiddag 28 september. Tevens kondigt hij aan dat er een vervolgtraject kan worden opgezet, omdat de eerdergenoemde ministeries hieraan willen bijdragen. De volgende stap is waarschijnlijk een werkweek met Chinese experts in Amsterdam.

Smart City - CMoDA

In het | Millennium Monument |, naast het pompeuze militaire museum, vindt een tentoonstelling plaats van slimme ICT toepassingen voor Smart Cities, het is de grootste tentoonstelling van de Beijing Design Week 2013. Enerzijds worden de grote mogelijkheden duidelijk van interactieve tools en open data. Tegelijkertijd vraagt die ontwikkeling om een transparante omgang met die gegevens. | Lei Yang |, curator van de tentoonstelling, zet zich al lang in voor open data in het land, maar stapte enkele weken geleden op uit onvrede met de opgelegde overheidsbeperkingen op sociale media. Tijdens de werkweek hadden wij al gemerkt dat zelfs een simpele kaart met nieuwe metrolijnen alleen onder voorwaarden beschikbaar is voor Chinese professionals. Een functionaris van de spoorwegen tekent de lijnen tijdens de excursie daarom schematisch voor ons op de grond met een steentje.

Op de tentoonstelling staan o.a. de urban planning toolkit | Urban OS | en het dataportaal voor ontwerpers en onderzoekers | OS City | (gepresenteerd door Mark van der Net). Onze planning support tool voor mobiliteit en ruimte | SprintCity | had hier niet misstaan, als daar ook nog tijd voor was geweest. Wellicht kan men binnenkort met de Engelse versie aan de slag in China. Lei Yang komt in ieder geval spoedig naar Rotterdam en dan spreken we verder. Een groep mediamakers gaf zondag 29 september een spetterende presentatie over de herontwikkeling van een staalfabriek in het westen van de stad. Dit met behulp van media-initiatieven, waarin bijvoorbeeld oude verhalen van de fabrieksarbeiders worden verzameld en bewaard. Die informatie vormt voor nieuwe bezoekers van het complex weer een nieuwe laag over de werkelijkheid, zichtbaar op een smartphone of ander apparaat.

China als markt?

In China zijn een aantal grote trends aan de gang. Het land veranderd langzamerhand van ´fabriek voor de wereld´ naar een evenwichtige economie met interne vraag en aanbod. In sneltreinvaart gaat men van een 'copy-paste' economie naar een eigen cultuur van ontwerp en innovatie. Jonge ontwerpers, die vaak in het buitenland hebben gestudeerd, zijn hier de grote kracht, naast de immense productiecapaciteit die in China nog steeds onder handbereik ligt. Voorbeelden van deze avantgarde zijn | MAD | (Beijing), Urbanus (Shenzhen) en | Standardarchitecture |. Tevens zijn er steeds vaker Nederlandse bureaus actief, zoals | Next Architects | Mars | en | Vista |, die samen met het Chinese Yifang landschapsprojecten ontwerpt. Project XiamenHolland probeert Nederlandse designers naar het zuiden van China te halen. Het zou goed kunnen dat er over een jaar alweer enkele crossovers bij zijn gekomen.

Lees ook het dagelijkse verslag van het | Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie | (programma Internationalisering) en bekijk de presentatie van de Dutch Approach (binnenkort beschikbaar bij Venhoeven CS).

Deelnemers Nederland
Ton Venhoeven en Thijs van Spaandonk (Venhoeven CS), Ton Schaap (City of Amsterdam), Eric van der Kooij (City of Amsterdam), Boudewijn Almekinders (OKRA landscape architects), Saskia Van Vuren (HKV Consultants), Vivienne Bolsius (Amsterdam Smart City), Diego Sepulveda (Delft University of Technology), Merten Nefs (Deltametropolis Association, Marthijn Pool (Space and Matter), Bart Reuser (Next architects), Philomene Van der Vliet (Vlietlandscapes)

Deelnemers China
Prof. Wu Chen (Beijing Institute for Architectural Design), Mr. Yang Lei (Deputy Director CMoDA), Mr. Andrew Bryant, (Creative Collaboration Limited), Beijing Water Authority, Fengtai Planning Department, Ministry of Land and Resources, Mr Alan Beebe, (Greentech Initiative), Ms Changhua Wu (The Climate Group), Prof Dai Jian (Beijing University of Architecture and Urban planning), Mr Shi Nan (Urban Planning Society of China); Mr Jingyo Liang (Approach Architecture Studio), Mr Zhenfei Wang (HHD_FUN Architecture), Mr Yufeng Xu (Department of Energy Conservation), TEDA Eco Center. With collaboration of David (Fengtai urban planning department), Sebastian (Technical University of Bejing), Liu Gang (Amsterdam Guest City programme), Sherry Wang (interpreter and translator), Bas Lagendijk (Spatial Fabric), ontwerpers BIAD.

Tekst en foto's Merten Nefs, Vereniging Deltametropool