Rol van ontwerp steeds belangrijker in de hedendaagse maatschappij

What Design can do!, 16 & 17 mei, Stadsschouwburg Amsterdam

Alles is ontworpen. Al voordat je je eerste kopje koffie ’s ochtends op hebt ben je in contact geweest met minimaal vijf ontwerpen. David Kester (directielid van de Londense uitgeverij Thames&Hudson) ziet ontwerpen als een sociale, maatschappelijke activiteit waar ontwerpers constant mee bezig moeten zijn.

Een voorbeeld is de betrokkenheid van Kester in de ouderenzorg. De gewichtsafname van dementerende mensen in verzorgingshuizen is in Engeland een probleem. Om dit probleem op te lossen ontwierp Kester een (etens-)geur afgevend apparaatje, een soort vernevelaar, waardoor mensen weer trek krijgen. Het ontwerp is volgens hem altijd de verbinding tussen creativiteit en (technologische) innovatie. Om als verbinder te functioneren is volgens Kester een adaptieve en veerkrachtige houding van de ontwerper nodig.

John Bielenberg (initiator van het Project M-platform)onderschrijft dat het ontwerp een toegevoegde waarde heeft als je het maatschappelijk relevant kunt maken. Als voorbeeld noemt hij een merk, dat in Amerika al veel bekender is dan hier, Sodastream. Het bedrijf introduceert een nieuw apparaat waarmee je zelf frisdranken kunt maken. Het project is een succes alhoewel grote concerns als Coca Cola niet blij waren met een nieuwkomer. Het succes is ontstaan toen het apparaat werd gepresenteerd als een milieuvriendelijke variant waarmee je water en plastiek bespaart. Toch is er, volgens Bielenberg, niet één manier van ontwerpen of één rol voor het ontwerp. Daarvoor zijn er te veel problemen of uitdagingen en te veel onverwachte positieve effecten. Hij roept op om vooral te dingen te ondernemen en te ontwikkelen met de lokale doelgroep. Een idee tot uitvoering brengen wordt al makkelijker door alternatieve financiering zoals crowdfunding of kickstarter. Maar het helpt ook om vooral klein te beginnen (bet small) en te bedenken welk resultaat je kunt bereiken binnen je financiële mogelijkheden (affordable loss).

In bovenstaande voorbeelden heeft het ontwerp een toegevoegde maatschappelijke waarde. In het denken van Nicolas Roope (initiator en directeur Poke London) kan ontwerp ook een sturende rol hebben in maatschappelijke ontwikkelen. Hij ontwerpt elektrische auto’s die het sexappeal van de auto’s van James Bond ver te boven gaan (Tesla), gaf vorm aan de duurzame spaarlamp en een thermostaat waarmee energiebewust leven chic wordt. Oude symbolen en verouderde gewoonten worden door hem omgevormd in iets nieuws dat de mensen verleidt tot een duurzamer leven.

Naarmate meer ontwerpers presenteren wordt duidelijk dat iedere ontwerper zijn eigen invulling geeft aan wat zijn ontwerp kan doen. ‘Eating designer’ Marije Vogelzang (Studio Marije Vogelzang) onderzoekt met haar ontwerpen de taboes rondom eten of onderzoekt maatschappelijke spanningen aan de hand van eten. Bijvoorbeeld de lollipop in de vorm van een geweer. De boodschap is duidelijk; suiker is niet goed voor je! De rollen van ontwerp zijn dus net zo verschillend als de ontwerpen zelf. Maar dat ontwerp een belangrijke rol kan spelen in maatschappelijke ontwikkelingen bewijzen de ontwerpers wel. Hierdoor wordt de kans groter dat de experimenterende, onderzoekende en soms absurdistische ontwerpen een meer reële rol gaan spelen dan de ontwerper misschien had bedacht.

Designhistoricus Timo de Rijk (TU Delft / VU Amsterdam) startte een discussie over de Mine Kafon van Massoud Hassani, wat hij een gevaarlijk ontwerp noemde (zie ook de eerdere online discussie). Hassani studeerde in 2011 op de windgestuurde mijnenveger af aan de Design Academy Eindhoven en won er meerdere prijzen mee. Het ontwerp is op kickstarter gefinancierd voor 119.000 pond, maar de eerste proeven wijzen uit dat het concept nooit zal werken. De ontwerper heeft zich, volgens De Rijk, onvoldoende verdiept in de problematiek van mijnenvegen en een concept verzonnen zonder realistische waarde. Het ontwerp is exemplarisch voor ontwerpers die vanuit een narcistische houding ontwerpen, aldus De Rijk. David Kester is van mening dat studenten en jonge ontwerpers als Hassani ruimte moeten krijgen om te experimenteren en daarin ook moeten kunnen falen. Tegelijkertijd is Kester van mening dat de ontwerper juist midden in de maatschappelijke realiteit moet staan. Hij zegt hierover: “Don’t stuck in your bubble”, en: “No more design for design”.

De verandering die deze maatschappelijk geëngageerde ontwerpers zoals David Kester en John Bielenberg voorstellen is om het ontwerp een rol als verbinding te geven tussen innovatie, creativiteit en de maatschappij. Volgens Kester zou ieder ontwerp geconstrueerd moeten worden met een maatschappelijke agenda of visie. Dit is een heel mooie ambitie voor de stroming ontwerpers die hun toegevoegde waarde ook in dit speelveld zoeken, maar het geldt niet voor iedereen. Ontwerp kan ook een waarde hebben als kunstvoorwerp of als discussieplatform. Arjen Oosterman (hoofdredacteur Volume) benadrukt dat het belangrijk is om duidelijkheid te verschaffen over de doelstelling van een ontwerp. Met de vervaging van grenzen tussen architectuur, kunst, wetenschap en andere vakgebieden is de doelstelling belangrijker aan het worden dan de maker.