Rondje Groningen: op de grens van Stad en ommeland

Het Groningse hoofdstation met het bekende Peerd van Ome Loeks voor de deur (in 1959 hier neergezet) markeert het startpunt van onze fietsroute op deze zonovergoten dag. Het gaat eerst in zuidelijke richting, waar we langs de Paterswoldseweg de Grunobuurt aandoen. Een langjarige gebiedstransformatie met sloop/nieuwbouw (gestart begin deze eeuw), waar de samenwerking van woningcorporatie Nijestee, gemeente en Trebbe inmiddels toe is aan het zevende woongebouw (van de in totaal acht). En aan een mobiliteitshub van Continental Car Parks: het parkeerhuis dat in een bijpassende baksteenarchitectuur wordt opgetrokken, net als een aantal van de woongebouwen een ontwerp van De Zwarte Hond. De rest van de buurt kan hierdoor autoluw worden ontwikkeld.

In de zuidwestelijke hoek van de stad belanden we op een werklocatie: het kantorenpark Kranenburg, langs de A7. Een gebied waar de nodige aandacht is besteed aan de architectonische samenhang van de gebouwen, waardoor het uitstijgt boven een willekeurige verzameling kantoorpanden. Dat beeld lijkt wel te ontstaan aan de overkant van de snelweg, waar de naburige gemeente Tynaarlo op het ‘Businesspark Ter Borch’ inmiddels alle bedrijven die zich melden van harte welkom heet: van crematorium en een hotel via een Family Fun Park en McDonalds tot en met een casino (waarover met de gemeente Groningen een stevig bestuurlijk robbertje werd gevochten). Het laat nog maar eens zien dat de intergemeentelijke samenwerking binnen de Regio Groningen-Assen niet betekent dat gemeenten hun eigen plan niet meer trekken.

Aan de rand van Kranenburg, pal tegen de weg aan, staat de eerste ‘Stadsmarkering’ die we vandaag tegenkomen. Een bijzonder project uit 1990, toen de stad Groningen 950 jaar bestond. Het was de tijd dat Groningen zichzelf met architectuur en de bijbehorende manifestaties op de kaart zette. Het gemeentebestuur vroeg architect Daniel Libeskind hier een plan voor te maken, op basis van het oorspronkelijke idee van Frank Mohr (cultureel adviseur van gemeente en provincie Groningen). Refererend aan de oude stadspoorten kwam Libeskind met het plan voor negen kunstwerken langs de invalswegen naar de stad en één op het Martinikerkhof. De stadsrandmarkeringen kregen elk een letter en vormen samen het woord CRUONINGA, de oude naam van Groningen. Passend bij het thema ‘The books of Groningen’ gaf Libeskind zijn eigen kunstwerk ‘A walk along the border’ de vorm mee van een wig waarop schilderingen van Groningse kunstenaars zijn aangebracht.

Via het dorpje Hoogkerk met een mix van allerlei gebouwen en –stijlen fietsen we door naar Gravenburg, een woonbuurt aan de noordwestkant van de stad en ontwikkeld vanaf het eind van de jaren negentig van de vorige eeuw. Samen met de naburige wijk De Held voldeed Groningen hiermee aan haar Vinex-bouwopgave. Met de bouw van eengezinskoopwoningen wilde de gemeente de uitstroom van gezinnen naar de omliggende dorpen indammen. Heel bijzonder is de stedenbouw en architectuur hier niet, om niet te zeggen aan de matige kant.
Oorspronkelijk was het idee van stadsbestuurders als Ypke Gietema (PvdA) dat er een harde grens tussen ‘Stad’ en ommeland in stand moest worden gehouden. Met de ontwikkeling van deze woongebieden in lage dichtheid, die hier wat willekeurig en onsamenhangend het open Groningse landschap in rollen, is dat concept losgelaten. Dat geldt ook voor de Rietdiepzone, een langgerekte strook langs de gelijknamige rivier die de binnenstad van Groningen verbindt met de zee. Het ontwerp van de Rietdiephaven is nog wel geestig-Scandinavisch maar we vinden hier ook routinematige buurtjes met cataloguswoningen.

Een markante verschijning is wel de tweede stadsmarkering, ‘Polyhymnia’, langs de Friesestraatweg. Ontworpen door Thom Puckey en gebaseerd op de oude fabrieksschoorstenen die in dit gebied in de 19de eeuw werden gebouwd. Met negen bronzen takken die verwijzen naar negen muzen uit de Griekse mythologie. Van een veel zachtere aard is de derde markering die we een stuk verderop tegenkomen, aan de oostkant van Groningen en op de grens met bloemkoolwijk Lewenborg. De achteloze fietser zou er zo aan voorbij rijden: een 400 m lange rij met kromgetrokken wilgen – een schepping van choreograaf William Forsythe. Dansende lichamen kunnen we erin zien, maar de methode van kromtrekking verwijst ook naar het verleden waarin Groningse scheepsbouwers op deze manier hout de juiste kromming voor scheepsspanten gaven.

Dat gekromde hout komen we niet veel verder ook tegen in het woongebied Meerstad. Net als bij het zusje Blauwestad werd ook Meerstad aanvankelijk opgestart met een PPS maar in het crisisjaar 2012 stopten de marktpartijen ermee. Sindsdien staat de gemeente Groningen hier als enige aandeelhouder aan het roer. Op marketingborden wordt weliswaar geroepen dat het vanaf hier 15 minuten fietsen naar de Grote Markt, maar met echte stedelijkheid heeft het uiteraard niets te maken. Laat onverlet dat er voor de liefhebbers van watergebonden wonen genoeg te genieten valt. Ook de architectuur is van een hoger niveau. Oorspronkelijk was hier een meer met waterbergende functie van 600 ha gepland, later verkleind naar 350 ha maar wel met zwemwaterkwaliteit. En daardoor is er op deze zomerse dag sprake van een fijne vakantiesfeer in en bij het meer. Veel stiller is het bij de spectaculaire Superhub Meerstad, de combinatie van supermarkt en ontmoetingsplek (MWPO met De Zwarte Hond) die refereert aan de oude markthallen van weleer. Het terras is te heet in de blakerende zon.

We sluiten de route af aan de uiterste zuidoosthoek van de stad met de vierde en laatste stadsmarkering van vandaag: ‘The tower of cards’, in combinatie met ‘The tower of letters’ en ‘The joker’s perch’. Ook hier weer tal van betekenissen in het ontwerp van John Hejduk (die ook ‘The wall house #2’ in Groningen ontwierp). Zo staan de vier series van dertien kaarten voor de tweeënvijftig weken van het jaar en verwijzen het kaartspel en de joker (de hofnar) naar de Middeleeuwen waarin kansspelen en vermaak een belangrijke rol speelden.