Verslag De Piushaven in Tilburg groeide in vijftien jaar uit van verouderd industrieterrein naar een hippe woonplek én horeca hotspot. In het boek Ruig en goed, vijftien jaar gebiedsontwikkeling Piushaven Tilburg staat hoe het enthousiasme voor het gebied onder investeerders en ontwikkelaars groeide en hoe bewoners en lokale ondernemers steeds meer betrokken raakten bij de metamorfose van het gebied. “Het echte omslagpunt kwam toen het Levend Podium van de grond kwam”, vertelt landschapsarchitect en stedenbouwkundige Riek Bakker over de evenementen en activiteiten die er sinds een paar jaar plaatsvinden. Riek Bakker is supervisor Piushaven. Ze heeft de leiding over de stedenbouwkundige processen in het gebied. “Toen ik hier kwam, had ik al snel in de gaten dat het los zand was …”
15 jaar gebiedsontwikkeling Piushaven Tilburg
De Tilburgse wethouder Berend de Vries begint met een anekdote als hij het podium beklimt op de derde en laatste dag van de Provada om het eerste exemplaar van Ruig en goed te overhandigen aan Riek Bakker. De vrouw die tal van partijen wist te enthousiasmeren voor het eens zo vervallen gebied, kwam in 2008 - toen Berend de Vries net was aangetreden als wethouder - zijn kamer binnen om te vertellen dat zij over de Piushaven ging. “En dat terwijl ik dacht dat ik over de Piushaven ging.” Dat hij het eerste exemplaar van het boek juist aan Riek Bakker overhandigt en niet andersom onderstreept alleen maar hoe bepalend haar rol is geweest voor wat hij één van de mooiste gebieden van de stad Tilburg noemt.
‘prius provada2’
Wethouder Berend de Vries overhandigt het boek Ruig en goed aan Riek Bakker
Terug in de tijd
De Piushaven is een pauselijke haven, staat in het voorwoord van het boek. De haven, die in 1923 in gebruik werd genomen, is vernoemd naar Pius IX. De haven was bedoeld voor de aan- en afvoer van goederen voor lokale bedrijven zoals bijvoorbeeld de wollenstoffenfabriek AaBe. In de jaren vijftig kwam de slop in de haven. Vervoer ging steeds meer over de weg en omdat de straten in het havengebied niet geschikt waren voor grote vrachtwagens trokken steeds meer bedrijven weg. Een deel van het gebied werd in een later stadium ‘opgevuld’ met sociale woningbouw. In het boek staat hierover: “In 1984 kwam er een complex met 120 sociale huurwoningen, dat inmiddels vloekt met de rest van het gebied.”
De gemeente Tilburg maakte rond de eeuwwisseling plannen voor bouw van maar liefst 2500 woningen en wilde ook de toegankelijkheid van de haven ingrijpend veranderen. Die aantallen zijn inmiddels naar beneden bijgesteld.
Het bleek geen makkelijk proces om zover te komen dat het verouderde industrieterrein getransformeerd kon gaan worden. Wethouder Berend de Vries: “De gemeente had amper grond in eigendom in het gebied. Veel ontwikkelaars hadden al een positie ingenomen en er was sprake van veel verspreid eigendom.” Het risico was dat de verschillende spelers die een rol speelden in het gebied ieder voor hun eigen gewin zouden gaan. Er was volgens de wethouder sprake van weinig gezamenlijkheid.
Dat veranderde met de komst van Riek Bakker die de supervisie over het gebied op zich nam. “Het idee was dat niet iedereen op zijn eigen stukje land zou gaan prutsen”, vertelt ze voorafgaand aan de boekpresentatie. “Mijn idee was: ik ga dit trekken en ik ga iedereen enthousiast maken.”
Dat enthousiasme voor het gebied was er niet meteen bij investeerders en projectontwikkelaars. Riek Bakker besloot wat zij noemt avondjes te organiseren: deze Rondetafelgesprekken werden één keer in de drie maanden gehouden om vastgoedontwikkelaars bij elkaar te brengen in de Piushaven. In het boek staat hierover: “Deze vorm van overleg is een unicum in Nederland.” Wat ook uitstekend werkte was het idee om deze partijen die woningen wilden neerzetten in Piushaven te laten meebetalen aan evenementen in het gebied. “Ik heb ze laten zien dat dit de goede manier is”, vertelt Riek Bakker. Het Open Podium zoals dat in de Piushaven van de grond kwam, vormde het omslagpunt. Het enthousiasme over het gebied groeide gestaag en ook de interesse om er te wonen nam fors toe. “Je zag het gebeuren. Je zag de verandering en de verwondering bij de regionale bouwpartijen, zo van is dat ook mogelijk? Het is een hele speciale manier van marketing.”
Het bijzondere is ook dat het niet alleen grote ontwikkelaars zich begonnen te interesseren om te investeren in herontwikkeling van het gebied. “Er zit ook privaat geld in. Een lokale ondernemer die zijn pensioen er in heeft gestoken.” De twaalf appartementen waar deze man in investeerde, heeft hij vervolgens persoonlijk verkocht.
Rode wijk in gele stad
Het 80 hectare grootte gebied telt nu 750 woningen en er komen er nog 750 bij. De verkoop van de nieuwbouwwoningen verloopt soepel. “Het gaat heel goed. Ook tijdens de crisis werd er doorgebouwd. Het is belangrijk om niet teveel woningen tegelijk op de markt te brengen en goed op te letten welke sectoren je bedient”, aldus Riek Bakker. In het boek staat een beschrijving van de leefstijlen, dus de soort bewoners, die zich in de verschillende buurtjes rond de Piushaven hebben gevestigd. Branding op basis van leefstijlonderzoek volgens de alom bekende SAMR Smart Agent Market Respons, leerde vooraf dat er vooral mensen met een rode leefstijl op de Piushaven zouden afkomen. Dit zijn mensen die jong zijn en graag grenzen verleggen. “Zo wordt Piushaven ook gepositioneerd binnen de gele stad Tilburg. Een woonmilieu met een ruig randje, speciaal voor mensen die iets unieks willen”, schrijvend de auteurs. De realiteit blijkt overigens weerbarstiger. De diverse projecten hebben een grote verscheidenheid aan bewoners aangetrokken. De huizenbouw is heel veelzijdig. “Het bijzondere aan dit project is dat het niet zo aangeharkt is”, zegt Riek Bakker.
Ook is er in het gebied – in en rond het AaBé-complex – een wijkwinkelcentrum gekomen dat nog deels in aanbouw is. Fase 1 werd opgeleverd in 2014, fase 2 voltrekt zich dit jaar en de oplevering van fase 3 staat gepland voor 2017. Ook is er in het gebied veel horeca te vinden.
RECEPT VOOR HOUDBARE GEBIEDSONTWIKKELING
- Samen vaststellen van de bedoeling – om bij discussie op een gemeenschappelijke basis te kunnen terugvallen.
- Onbegrensde nieuwsgierigheid naar feiten en drijfveren – om nooit een informatieachterstand te hebben.
- Organiseren van informeel gezag – om alleen in nood op formele regels te hoeven terugvallen.
- Marktpartijen dwingen om met elkaar te praten – om onnodige concurrentie te voorkomen.
- Procesreflectie inbouwen – om zelfgenoegzaamheid te bestrijden.
- Verantwoording afleggen door het verhaal zijn werk te laten doen – en anderen die vinkjes te laten zetten. * Uit Ruig en goed, pagina 56
Omgevingswet
Het gebied rond de Piushaven is – vijftien jaar na aanvang van het transformatieproject - nog niet af. Het is nog volop in ontwikkeling. Volgens Agnes Franzen, directeur Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG) noemt het een inspirerend en leerzaam project. En over het boek: “Ruig en goed is niet alleen een titel die goed bij het gebied past, maar ook bij de dragers van het gebied. Geen blauwdruk denken, maar met oog voor onzekerheden en flexibel zijn.” Het Levend Podium koestert het verhaal over de Piushaven. Een herkenbaar en dragend idee.
‘prius provada3’
Ze vindt het project ook mooi passen in de Omgevingswet die in aantocht is. Deze nieuwe wet gaat in 2018 of mogelijk iets later in werking. “Het gaat om een andere invulling van ruimtelijke ontwikkeling. We zijn altijd op zoek naar dingen die werken. Dan heb je het over een uitnodigende houding en een helder interdisciplinair kader vanuit publieke organisaties en over ruimte voor ondernemerschap.”
Belangrijk punt is nu dat de continuïteit van het gebied - of eigenlijk de ontwikkeling van het gebied - gewaarborgd wordt. Daarom is het belangrijk dat de relaties en het vertrouwen tussen de ondernemers, de bewoners en andere betrokkenen goed onderhouden worden. Vandaar het verzoek van wethouder Berend de Vries richting Riek Bakker zodra de boekpresentatie achter de rug is. “De gebiedsontwikkeling is nog niet klaar. Kunnen we op je blijven rekenen?”
Het boek Ruig en goed, 15 jaar gebiedsontwikkeling Piushaven, geeft een goed inzicht in wat er allemaal speelt rond de transformatie van dit 80 hectare grootte gebied. Aan bod komt zowel de rol van de gemeente als van bedrijven en de bewoners. Het boek maakt nieuwsgierig als het gaat om de verdere ontwikkeling van het gebied. Het geeft ook nieuwe inzichten voor betrokkenen van vergelijkbare projecten.
Het boek is te bestellen via managementboek.nl of Bol.com
beeld: Provada
Cover: ‘prius provada’
Door Wendy Braanker
redacteur Bewust Nieuwbouw bij NEPROM
