Ruimte voor de Maas geeft Ooijen-Wanssum nieuw gezicht

In het Noord Limburgse gebied tussen Ooijen, Blitterswijk en Wanssum (Ooijen-Wanssum) ligt een oude Maasarm van ongeveer tien kilometer lang, vroeger een zijrivier van de Maas. Omdat dit gebied na de overstroming van 1926 nagenoeg droog was komen te staan werd de voormalige rivierbedding tot de jaren ’90 steeds verder bebouwd. Echter, in 1993 en 1995 sloeg het noodlot toe en was er sprake van grote overstromingen. Na deze overstromingen is de Maas tussen Ooijen en Blitterswijk tijdelijk met dijken afgesloten. Omdat deze situatie maar voortduurde, drongen bewoners en gemeenten gezamenlijk aan op een definitieve en toekomstgerichte oplossing. Zo ontstond in 2008 Projectbureau Ooijen-Wanssum. 

Innovatieve dijken

Om de Maas meer ruimte te geven in situaties van hoogwater, is de oude functie van zijrivier weer in ere hersteld. Niet voortdurend, maar alleen wanneer dit nodig is. Naar verwachting eens in de tien jaar.

Omdat het gebied normaal ook gebruikt wordt door lokale boeren, zijn door Projectbureau Ooijen-Wanssum en aannemerscombinatie Mooder Maas twee dijktracés uitgewerkt die agrarisch gebruik en bescherming tegen het water combineren. Dijken zijn historisch gezien in dit gebied niet gebruikelijk. De Steilranddijk en de Hoge Gronddijk blijken echter ideaal voor het Noord Limburgse landschap in de 21^e eeuw. Omdat deze dijken verborgen liggen in het landschap, blijft het goed mogelijk het agrarische land te bewerken (zie afbeelding).

Deze bijzondere dijkconstructies zijn ontstaan door bestaande dijkconcepten op een nieuwe manier toe te passen. Hierdoor wordt voldaan aan de veiligheidseisen en blijft het karakteristieke Limburgse terrassenlandschap (steile hellingen met daartussen vlakkere delen) langs de Maas intact. Daarnaast zijn twee hoogwatergeulen aangelegd, één in Ooijen en één in Wanssum, om bij hoogwater meer Maaswater sneller af te voeren.

Ontwikkelruimte voor bedrijven 

Door de overstromingen in 1993 en 1995 golden er sinds 1996 strenge beperkingen om te bouwen in een ruime strook langs de hoofdader van de Maas. Het gebied zat letterlijk op slot terwijl de wens om economische ontwikkelingen te realiseren steeds groter werd. Door rivierverruimende maatregelen te nemen is er ruimte ontstaan voor economische activiteiten in de directe nabijheid van de Maas. Overtollig water uit de rivier wordt immers gecontroleerd afgevoerd.

De ontstane veilige ontwikkelruimte voor de nieuwbouw of uitbreiding van bedrijven wordt gereserveerd in een (regionaal) ontwikkelfonds, opgezet door het Projectbureau Ooijen-Wanssum. Bedrijven kunnen hier vervolgens ontwikkelplannen voor indienen. De regeling zal in beginsel een duur hebben van 10 jaar en zal stoppen wanneer de beschikbare ruimte verbruikt is.

Maasnatuur en infrastructuur

Naast ruimte voor overtollig water en bedrijvigheid, wordt in de gebiedsontwikkeling Ooijen-Wansum ook nieuwe natuur gecreëerd. Hierin is aandacht voor het karakteristieke Limburgse terrassenlandschap, in combinatie met het water dat een belangrijke rol speelt in de beleving van het ruim 540 hectare tellende Maaspark Ooijen-Wanssum. Vervolgens moeten grazers, zoals Hooglanders, ervoor zorgen dat het gebied niet dichtgroeit (verlandt) en er zo voldoende ruimte voor het water blijft.

Om recreatie in het gebied mogelijk te maken is de infrastructuur op verschillende niveaus aangepakt. In totaal is 13 kilometer aan nieuwe fietspaden en 30 kilometer aan wandelpaden aangelegd. Ook zijn er vier nieuwe bruggen gebouwd (3 hoogwatervrije bruggen en een fietsbrug) en is rondom Wanssum een nieuwe rondweg gerealiseerd om het centrum van Wanssum te ontlasten en de bereikbaarheid binnen het gebied te verbeteren.

Door de aanleg van de nieuwe rondweg wordt een groot deel van het verkeer om de dorpskern van Wanssum heengeleid en in het centrum is een nieuwe grotere brug aangelegd. Deze brug heeft verschillende uitkijkpunten en een loopvlonder, zodat het naast een oversteekfunctie ook een verblijfsfunctie heeft gekregen. Dit zorgt voor toegevoegde waarde van de ruimtelijke kwaliteit in Wanssum. En de haven van Wanssum heeft als gevolg van de gebiedsontwikkeling en op particulier initiatief een ingrijpende metamorfose ondergaan.

Meepraten over de achtertuin

Vanwege de kansen die het project met zich meebracht, heeft burgerparticipatie tijdens dit project een belangrijke rol gespeeld voor het ontwerp. Door het Projectbureau Ooijen-Wanssum zijn negen belangengroepen opgericht om het gebied zo breed mogelijk te vertegenwoordigen. In deze negen groepen zaten verschillende vertegenwoordigers vanuit het gebied met een algemeen belang. Zo zijn burgers en bedrijven intensief betrokken geweest in de planfase en bij het opstellen van het aanbestedingscontract. Zelfs gedurende de realisatiefase heeft Mooder Maas (aannemerscombinatie Dura Vermeer en Ploegam) intensief contact gehouden met deze belangengroepen om voeling te houden met de omgeving. Bovendien wordt regelmatig overlegd met de dorpsraden en andere betrokkenen in het gebied om mee te praten over ‘hun achtertuin’.

Inmiddels is het project klaar, op enkele restpunten na die de aannemer de komende maanden nog zal afronden. Zodra de gebiedsontwikkeling helemaal gereed is, wordt de aannemerscombinatie Mooder Maas ontbonden en zo ook het Projectbureau Ooijen-Wanssum. Het natuurbeheer komt in handen van drie verschillende eigenaren van de grond, namelijk Provincie Limburg, Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer. 

Integrale gebiedsontwikkeling aan de Maas

Wat begon als een noodzakelijk waterveiligheidsproject ontwikkelde zich tot een regionale gebiedsontwikkeling met tal van economische initiatieven en verbetering van de ruimtelijke kwaliteit. De omgevingskwaliteit van het gebied voor de inwoners van de verschillende gemeentes is aanzienlijk verbeterd. In Ooijen-Wanssum is bovendien een moderne variant van het karakteristieke terrassenlandschap van Noord Limburg uitgevonden waardoor het gebied een nieuw gezicht aan de Maas heeft gekregen.