SKG Nieuws De ruimtelijke puzzel die Nederland moet leggen, is op zijn zachtst gezegd complex. Dat weten ze ook bij het nieuwe SKG-lid Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Volgens Fred van de Wart, directeur netwerkfaciliteit van Regieorganisatie Transitie Landelijk Gebied (RTLG), moeten we af van het sectorale denken.
Dit artikel verscheen eerder in de Wintereditie 2024 van de Gebiedsontwikkeling.krant. De krant staat in het teken van de Omgevingswet en is hier te lezen. Omdat nog onduidelijk is wat de Omgevingswet in de praktijk betekent, hebben wij Frederik van Schagen gevraagd om de artikelen in de krant met AI-beelden te illustreren. Het hoofdbeeld van dit artikel is één van die beelden.
“De energietransitie, de transitie van de landbouw, de vraag of beken weer moeten meanderen: al deze zaken moeten we meenemen in de ruimtevraag in het landelijk gebied. En dit zijn slechts de ruimtevragers binnen de drie doelstellingen die het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) voor de provincies formuleerde: gezonde natuur, schoon water en rekening houden met het klimaat. Die opgave is groot. Gelderland berekende dat 1,8 keer de provincie nodig is om alle ruimtelijke vraagstukken te laten landen. We moeten keuzes maken.”
De ruimte ontbreekt
“In de discussie over de ruimte denkt vrijwel elke partij vanuit het sectorale belang. Ga je over het water, dan moet de Kaderrichtlijn Water worden gerealiseerd. Denk je vanuit natuur, dan is de biodiversiteitsopgave cruciaal. Zulke discussies zie je ook tussen departementen en tussen overheidslagen. Maar in de puzzel blijkt al snel dat de ruimte te beperkt is om álle opgaven volledig op te lossen.”
In het landelijk gebied is het vak van gebiedsontwikkelaar weggezakt
“In sommige gebieden ligt dit heel gevoelig. Denk aan de Peel of de Gelderse Vallei, met veel intensieve landbouw. Het is lastig om hier concrete plannen te maken: een uitgetekend scenario levert enorme discussies op, want niet iedereen deelt hetzelfde perspectief. En als die plekken ideaal zijn voor woningbouw, omdat ze hoog en droog liggen, leg je dat perspectief dan op tafel? Dat zijn politieke keuzes, die vragen om stoerheid van bestuurders.”
Hard nodig
“Voor goede afwegingen tussen die botsende belangen hebben we gebiedsontwikkelaars nodig. Vaak doen procesmanagers of projectleiders dat, maar gebiedsontwikkeling is in mijn ogen een ander vak – want gericht op duurzame ontwikkeling. Een gebiedsontwikkelaar luistert naar alle partijen, weegt belangen af, heeft inhoudelijke kennis en begrijpt de zakelijke kant van het verhaal. Dat vak is in het landelijk gebied de laatste jaren weggezakt, terwijl we het nu zo hard nodig hebben.”
“Ook de Omgevingswet kan helpen bij het afzetten van de sectorale bril. Binnen de fysieke wereld zijn we gewend aan wetgeving die gericht is op een specifiek domein. Met de nieuwe wet komt daar verandering in. De overheid stapt af van het idee dat elk onderdeel op een eigen sectorale postzegel moet worden opgelost. De wet gaat uit van een samenhangend verhaal, voor een gezonde veilige leefomgeving. Samenhang tussen disciplines lijkt daarmee het uitgangspunt. Dat is ook terecht: de sectorale wereld die we hebben bedacht, bestaat buiten niet.”
Liefst veel regeltjes
“Natuurlijk is er het risico dat iedereen zijn eigen kleuring geeft aan dat verhaal van een gezonde veilige leefomgeving. Het geformuleerde doel is algemeen, weinig sectoren zullen het daar mee oneens zijn. Veel mensen kijken dan ook met angst en beven uit naar hoe de wet in de praktijk uitpakt. Ze zijn bang voor willekeur. Tegelijkertijd zijn in de Omgevingswet ook ondergrenzen geformuleerd. Zeker bij natuur is dat goed geregeld. Maar mensen die de ‘groene hoek’ vertegenwoordigen, zien natuurlijk het liefst zo veel mogelijk regeltjes.”
“De nieuwe wet vraagt wel veel van provincies en gemeenten, omdat het instrumentarium verandert. Maar dat heeft uiteindelijk meerwaarde. In de Omgevingswet moeten visie, concrete programma’s en projectbesluit een logisch geheel vormen. Dat alle overheden met nieuwe instrumenten moeten werken, vraagt een grote inspanning terwijl de ruimtelijke transitie op dit moment al enorm complex is. Een dubbele taak ontstaat: overheden moeten zich nieuw instrumentarium en wetgeving eigen maken én tegelijkertijd de transitie vormgeven.”
Samenbindend doel
“Ik geloof in de onderliggende gedachte van de Omgevingswet. De keuze van de Omgevingswet voor ‘ja, mits’ is verrijkender dan ‘nee, tenzij.’ Het is flexibeler, voorkomt afwijzing van onverwachte functies of ideeën die officieel niet mogen, maar eigenlijk een beter alternatief zijn voor een gezonde leefomgeving. Ook neemt het aantal regeltjes – bedacht vanuit individuele sectorale doelen – af. Ze worden vervangen voor een wet vanuit een samenbindend doel: omgevingskwaliteit en een gezonde fysieke leefomgeving.”
Cover: ‘AI gegenereerd beeld van een trein die door het platteland gaat’ door Frederik van Schagen (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)
Door Afke Laarakker
Freelance journalist
