Casus Oud en nieuw zijn in Brielle op een zorgvuldige wijze met elkaar verbonden. Op de plek van een van de voormalige kloosters van de stad werden de funderingen van het oude klooster geïntegreerd met nieuwe woningbouw, op verzoek van de nieuwe bewoners. Arlette van Poppel, directeur-bestuurder van Dorp, Stad en Land, vertelt het verhaal achter deze bijzondere aanpak – met dito resultaat.
Dit artikel is een ingekorte en bewerkte versie van een projectbeschrijving die eerder op MooiNL werd gepubliceerd in een serie die is gemaakt in samenwerking met de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit. De komende tijd publiceren we nog enkele andere voorbeeldlocaties waar het soms zo ongrijpbare begrip ruimtelijke kwaliteit zichtbaar en tastbaar is gemaakt. Met daarbij specifieke aandacht voor het ontwikkelingsproces.
“Deze nieuwbouwlocatie ziet er nu uit als een klein hofje. Op de plek waar in de middeleeuwen het Catharinaklooster stond, zijn inmiddels grondgebonden eengezinswoningen gerealiseerd. Het zijn moderne woningen geworden, met een historische knipoog. Ze hebben bijvoorbeeld een daklijst die lijkt op een halsgevel, maar dan modern vormgegeven.
De circa dertig woningen staan in een U-vorm, rond een pleintje. In het midden zijn de archeologische opgravingen van het Catharinaklooster zichtbaar gemaakt. De voordeuren van de woningen komen uit op het pleintje. Bewoners hebben hier bankjes, stoeltjes en plantjes neergezet, zodat ze hier lekker in de zon kunnen zitten. Het hofje is hiermee een gezamenlijke tuin en leefruimte geworden.”
Waarom is een locatie van uitzonderlijke ruimtelijke kwaliteit?
“Omdat hier prachtig gebruik is gemaakt van de combinatie van oud en nieuw, waardoor de identiteit van de plek weer voelbaar is. Tegelijkertijd past het in deze tijd. Er is goed gebruikgemaakt van de menselijke maat: het is hier prettig wonen, een plek die uitnodigt tot ontmoeting. Tegelijkertijd hebben de bewoners allemaal hun eigen plek en eigen achtertuin, met privacy. De nieuwe architectuur is goed afgestemd op de historische context, zonder historiserend te worden.”
Het oorspronkelijke ontwerp is ingrijpend gewijzigd, om de archeologische opgravingen blijvend zichtbaar te kunnen maken
“De openbare ruimte is goed ingericht en vormt een essentieel deel van de kwaliteit van de leefomgeving. De architectuur, de omgeving en de gemeenschappelijke ruimte vormen één geheel. Dit is gedaan op een manier die bij de locatie en de bewoners past, er is ruimte gemaakt voor gebruikswaarden zoals de menselijke maat en herbergzaamheid. Mede daardoor was het draagvlak voor de verwerking van het verleden groot bij de bewoners. Deze plek heeft bovendien belevingswaarde én toekomstwaarde: het verhaal van de locatie is op een mooie manier zichtbaar en beleefbaar gemaakt, voor nu en voor de toekomst.”
Wat is de herkomstwaarde van de locatie? En hoe is deze tot stand gekomen?
“De herkomstwaarde is de kloostergedachte waarop voortgebouwd is. Brielle is een echte monumentenstad, daar wordt veel waarde aan gehecht door de gemeente en de bewoners. Omdat er ooit zeven kloosters binnen de muren van Brielle hebben gestaan, is bij plannen voor bebouwing archeologisch onderzoek heel belangrijk. Daarom werd al voor de vergunningsaanvraag voor woningbouw op deze locatie door de gemeente om een archeologisch onderzoek gevraagd.
Het nieuwbouwplan is door de ontwikkelaar in vooroverleg besproken met de monumentencommissie. Dat is een belangrijke stap geweest voor het vervolg: vooroverleg met onafhankelijke experts is van groot belang om echt goede omgevingskwaliteit te kunnen realiseren.”
‘Opgravingen in Brielle ingepast in openbare ruimte’ door Nadine van den Berg (bron: MooiNL)
“Normaal gesproken wordt op een locatie zoals deze archeologisch onderzoek gedaan door de locatie bloot te leggen, foto’s te maken en vervolgens de boel weer dicht te gooien, waarna er kan worden gebouwd. Maar op deze locatie kwamen de restanten van het voormalige Catharinaklooster én een bierbrouwerij tevoorschijn. De funderingsmuren en de structuur bleken nog behoorlijk intact te zijn. De monumentencommissie signaleerde hoe mooi en waardevol dit was en zei: ‘Dit moet je niet dichtgooien, dit moet je juist zichtbaar maken.’
Op dat moment waren de woningen al verkocht: op de tekeningen stond onder meer een pleintje met bankjes en speeltoestellen. Toch heeft de commissie er bij de ontwikkelaar op aangedrongen de kopers te vragen wat zij wilden: het plan zoals op de tekeningen stond, of de archeologische opgravingen in het pleintje voor hun woningen zichtbaar maken. De kopers hebben allemaal gezegd: ‘Wij vinden dat prachtig, die archeologische opgravingen.’ Dit was het startsein voor het wijzigen van de plannen.”
Welke gebiedsontwikkeling heeft hier uiteindelijk plaatsgevonden? En hoe is de omgeving verrijkt door deze ingreep?
“Het oorspronkelijke ontwerp is ingrijpend gewijzigd, om de archeologische opgravingen blijvend zichtbaar te kunnen maken. Dit is gelukt dankzij de inzet van de monumentencommissie, de medewerking van de ontwikkelaar en de toekomstige bewoners én de gemeente. Het conserveren van de opgravingen bleek namelijk best lastig te zijn. Oude bakstenen uit het jaar 1500 werden blootgesteld aan de elementen en liepen het risico uiteindelijk te vergaan. De gemeente heeft daarom extra geïnvesteerd in de juiste conservering van de fundamenten.”
‘Woningbouw Brielle grenst aan verdiepte tuin met daarin opgravingen klooster’ door Nadine van den Berg (bron: MooiNL)
“Die aanpak heeft tot een heel mooi resultaat geleid. De woningen staan nu in een U-vorm. In het middengebied daarvan ligt het pleintje met de opgravingen. Deze liggen lager dan de omliggende woningen, in een verdiepte kuil. Met cortenstaal is hier op een moderne en subtiele manier een rand omheen gemaakt, met een trapje en een zitje. Bij de entree van het hofje staat een bord met een uitleg. De geschiedenis leren kennen van een locatie, draagt er aan bij dat je gehecht raakt aan zo’n plek.”
Wat maakt deze locatie als voorbeeldlocatie maatschappelijk relevant? Wat kan Nederland hiervan leren?
“Door cultuurhistorisch erfgoed als uitgangspunt te nemen, is het verhaal van deze locatie zichtbaar gemaakt. Hoe bijzonder is het om op de locatie van een middeleeuws klooster te wonen? De bewoners zijn zich elke dag bewust van deze historie doordat ze het letterlijk voor zich zien.”
De overheid chept de kaders en maakt de processen die het mogelijk maken om dit soort pareltjes te kunnen ontwikkelen
“Nederland is een prachtig land met een rijke geschiedenis. Het is een modern land, waar we veel aandacht besteden aan comfortabel wonen, ecologie, toegankelijkheid en bereikbaarheid. Het is belangrijk dat we een leefbaar, aantrekkelijk en comfortabel land blijven voor alle lagen van de bevolking. Daarbij kan juist het samenbrengen van het oude en het nieuwe zo mooi zijn. Dat kunnen we doen door ons culturele erfgoed in te zetten bij nieuwe ontwikkelingen.”
Van wie zijn de kwaliteiten die je beschrijft? Wie draagt er zorg voor en wie moet ze bewaken?
“De omgevingskwaliteit is van de gemeenschap als geheel. Het bewaken daarvan is in wezen de taak van ons allen. Ik denk wel dat de overheid hier een sturende rol in moet hebben, want die schept de kaders en maakt de processen die het mogelijk maken om dit soort pareltjes te kunnen ontwikkelen. Het feitelijke ontwikkelen gebeurt natuurlijk door initiatiefnemers: zij komen met ideeën en plannen en zorgen ervoor dat er daadwerkelijk gebouwd wordt. Maar dat wordt gefaciliteerd door duidelijke kaders en processen vanuit een overheid.”
‘Cortenstalen informatiebord en zitbanken bij woningbouw Brielle’ door Nadine van den Berg (bron: MooiNL)
Cover: ‘Archeologische opgravingen in Brielle in hart van gebiedsontwikkeling’ door Nadine van den Berg (bron: MooiNL)
Door Marielle Hoefsloot
Directeur Federatie Ruimtelijke Kwaliteit
