Samen een oude boerderij herontwikkelen: “We willen laten zien dat het ook anders kan”

Het contrast kan bijna niet groter. Vanuit de Randstad rijdt Daan van Riet op deze zonnige ochtend naar Lettele, een dorp in Overijssel dat nog geen tweeduizend inwoners telt. Onderweg worden de geluiden van de stad vervangen door stilte, op het getjirp van vogels na. Na een autorit van een uur slaan we af naar een klinkerweg die leidt naar een erf, omringd door een bos aan de ene kant en een paardenmanege aan de andere.

Op het terrein zwelt het geluid weer aan. Dit keer niet van vogels, maar van bouwwerkzaamheden en muziek uit een radio die over het bijna vier hectare grote gebied schalt. Van Riet begint meteen met vertellen. “Hier stonden de stallen met koeien erin. En de oude paardenstal, dat is het gebouw hier links” – hij onderbreekt zijn verhaal om de bouwvakkers die aan het werk zijn te begroeten – “goedemorgen!”

Schuurwoning

Hier, op elf kilometer ten noordoosten van Deventer, moet het gebeuren. Samen met zeven andere huishoudens gaat Van Riet wonen op een voormalige boerderij. In 2020 kochten vier initatiefnemers het terrein aan om het te transformeren naar een deelerf. De originele boerderij wordt verbouwd naar twee woningen.

Rondom de binnenplaats verrijzen nog zes nieuwbouwwoningen, in de stijl van de oude boerderijschuren. De oude paardenstal en andere bijgebouwen zullen dienstdoen als gemeenschappelijke ruimtes en gebruikt worden als fietsenstalling en werkplaats.

BuitenDelen – zoals de ontwikkeling in Lettele is gedoopt – is één van de gebiedsontwikkelingen die via het erfdelenconcept is ontstaan. Daarbij wordt een erf door de toekomstige bewoners zelf ontwikkeld via het collectief particulier opdrachtgeverschap (cpo).

Aangezien de komende jaren steeds meer boeren willen of moeten stoppen met hun bedrijf, is het de verwachting dat er steeds meer erven beschikbaar zullen komen voor dit soort projecten.

Erfdelen kan bijvoorbeeld bijdragen aan de doorstroming op de woningmarkt. Uit een steekproef onder geïnteresseerden van het concept erfdelen, blijkt dat driekwart vijftigplusser is. Bovendien komt dit soort ontwikkelingen de vitaliteit van het platteland ten goede, omdat het draagvlak creëert voor voorzieningen in dorpen die met leegloop kampen, licht de oprichter van de website Erfdelen Nederland Pieter Parmentier toe.

Droom

In februari 2022 sloten Van Riet (31) en zijn vriendin zich aan bij het project in Lettele. Ze stuitten op Funda op BuitenDelen en besloten het avontuur aan te gaan. Nadat ze hun rijtjeshuis hebben verkocht, wonen ze nu tijdelijk in een huurhuis in het centrum van Utrecht. Naar verwachting wordt hun woning in Lettele in juli opgeleverd.

“Ik wist niet precies waar we aan begonnen en hoe het huis er in detail uit zou komen te zien. Dus daar moesten we overheen stappen. En toen dacht ik: weet je wat, we gaan ervoor. We zien wel hoe het loopt,” vertelt Van Riet. De twee zijn met afstand de jongste bewoners van het erf.

Allebei hebben ze hun sociale leven in de Randstad en ze zijn ook niet van plan om dat na de verhuizing op te geven. Het wonen in de natuur gaf de doorslag om toch de sprong in het diepe te wagen. Van Riet: “Ik had al wel de droom om zoiets te doen.”

Toekomstbestendig

Het was een bewuste keuze om bewoner te worden van een gedeeld erf, vertelt hij. “De ruimte in Nederland wordt steeds schaarser. Met een aantal mensen een fijne plek maken die toekomstbestendig is en waarvan je weet dat die op de korte termijn niet volgebouwd zal worden – ja, dat is wel een heel prettig gevoel.”

Van Riet, werkzaam als docent en onderzoeker aan de Hogeschool Utrecht, legt uit dat hij een voorbeeld wil zijn voor eventuele kinderen later, of zijn neefjes en nichtjes: “Ik wil graag dat zij zien dat het echt anders kan. Een bijdrage leveren aan de samenleving kan ook door hoe je woont.”

Houtsingels

Duurzaamheid en oog voor de natuur staan namelijk voorop in het project. Het gras rondom het erf, waar nu nog weinig biodiversiteit is te vinden, moet voor een deel tot een ‘plas-dras zone’ worden omgevormd. Zo was het ooit oorspronkelijk ook. De sloot die de grens van het gebied aan één kant markeert, wordt verondiept zodat het land weer drassig kan worden. De woningen worden gasloos en energieneutraal gebouwd, met zonnepanelen en een warmptepomp. Er komen ook een moestuin, een boomgaard en deelauto’s en -wasmachines op het erf.

Van Riet vertelt enthousiast hoe het gebied de komende jaren moet veranderen: “Kijk, hier zijn we verschillende soorten compost aan het bijhouden. En hier brengen we de houtsingels terug, die zijn allemaal weg. En dit hier is het laagste punt, dat moet ook echt een nat stuk blijven.”

Ambtelijke molen

Maar vergis je niet: het hele traject is “ook gedoe”, benadrukt Van Riet. De aanleg van nutsvoorzieningen in het gebied is nog steeds niet rond. Ook moest er een wijziging in het bestemmingsplan komen, waarvoor tal van onderzoeken plaats hebben gevonden in het gebied. Het is belangrijk om je voor te bereiden op de ‘ambtelijke molens’ waar je in terechtkomt, legt Frank Leenen (64) uit. Hij is één van de initiatiefnemers van het deelerf in Lettele en woont tijdelijk in een caravan op het erf, zodat hij iedere dag bovenop de ontwikkelingen zit.

De samenwerking met de gemeente Deventer en de provincie Overijssel was daarentegen wel heel constructief, zegt Leenen. Hij denkt – “zonder reclame te maken” – dat de gemeente en de provincie een wezenlijke bijdrage hebben geleverd aan het realiseren van de woningen. Dat is op andere plekken wel anders, ziet hij.

“Ik denk dat wij geluk hebben gehad dat we een meedenkende gemeente en een innovatieve provinciale overheid gehad hebben.” De zogenaamde Rood-voor Rood regelingen (in Deventer heet de vernieuwde regeling ‘Kansen uit buiten’) waarmee gemeenten en provincies de snel opkomende leegstand van agrarische bebouwing willen aanpakken, is voor het deelerf in Lettele ruimer geïnterpreteerd dan dat deze op papier beschreven is. “Dat was een goed begin.”

Gemeenschapszin

In Arnhem vond een zelfde soort ontwikkeling plaats. Ook daar transformeerden erfdelers via een cpo-constructie een oude boerderij naar vijftien woningen. En ook zij zaten in een “luxepositie”, legt bewoner Sanne Raes uit, omdat de grond waar de schuren op stonden al de bestemming wonen had. Bovendien ligt de boerderij daar binnen de bebouwde kom.

Na een traject van 3,5 jaar werden de woningen op het Arnhemse deelerf in 2019 opgeleverd. Er ontstond een hechte gemeenschap, waarbij het gedeelde terrein zo ontwikkeld is dat het ontmoetingen tussen buren versterkt. Nieuwe bewoners worden uitgezocht zodat ze qua gedachtegoed en motivatie aansluiten bij de rest van de erfdelers. “Gemeenschapszin gaat over een gedeelde cultuur maken. Op het moment dat er mensen weggaan en er nieuwe bijkomen, moet je dat cultiveren,” legt Raes uit.

Het is niet duidelijk hoeveel van dit soort projecten er in totaal in Nederland zijn, maar er hebben zich op de website van Parmentier bijna drieduizend belangstellenden aangemeld. Die worden via een nieuwsbrief op de hoogte gebracht van de ervaringen van andere erfdelers en kunnen onderling initiatiefgroepen oprichten. “Het is de ambitie om een paar honderd erven voor een paar duizend mensen geschikt te maken,” aldus Parmentier over de schaal van het concept.

Dat is in zijn ogen een realistisch streven, omdat naar schatting ruim een kwart van de boeren in Brabant – waar de meeste agrarische bedrijven zijn gevestigd – er in de komende drie jaar mee stopt. Parmentier: “Alleen daar al gaat het om een paar duizend erven. Die zijn lang niet allemaal geschikt, maar een deel wel.”

Ons kent ons

Van Riet rijdt tot zijn eigen deelerf af is iedere week op en neer naar Lettele om even te kijken hoe het ervoor staat. Eén enkele keer heeft hij het buurtbusje genomen dat vanuit Deventer naar Lettele rijdt. De chauffeur van het busje zette hem af en vroeg hem of hij soms een bewoner werd van dat gedeelde erf verderop. Ons kent ons, in Lettele.

“Sommige vrienden verklaren me wel een beetje voor gek. Die zeggen: Lettele, waar ligt dat? Het is een opvallende keuze voor mensen van mijn leeftijd,” aldus Van Riet. Toch voelt het als de juiste, legt hij uit. “Ik vind het belangrijk dat we meer met de natuur samenleven en ons daar beter toe gaan verhouden. En dat doen we hier.”