Samen zoeken naar oplossingen voorbij het geld

“Financiering is een hot issue bij gebiedstransformaties. Op Prinsjesdag is één miljard euro extra beschikbaar gesteld voor woningbouw. Dat is mooi, maar geld is niet het enige dat nodig is om alle transformaties werkelijkheid te maken. Daarom hebben we het vandaag niet alleen over geld – al organiseren we wel op 31 oktober een themasessie hierover”, opent projectleider Maarten Hoorn de programmadag. “Inmiddels doen 35 projecten uit het hele land mee aan het programma Stedelijke Transformatie. Samen onderzoeken we knelpunten en mogelijke oplossingen om de transformatie van bestaande stedelijke gebieden te intensiveren en versnellen. Bij veel inhoudelijke thema’s zien we dat de samenwerking terugkomt als een obstakel. De samenwerking tussen markt en gemeente, tussen verschillende overheden, maar ook tussen verschillende afdelingen. Daarom kijken we vandaag hoe we dat obstakel kunnen aanpakken.”

6 contra-intuïtieve tips

Ernst ten Heuvelhof, hoogleraar bestuurskunde van de TU Delft, trapt tijdens het plenaire deel af met zes suggesties voor een betere samenwerking bij binnenstedelijke gebiedsontwikkeling:

1. Ga van standpunt naar belang
   “Verdedig niet je standpunt, maar vraag naar het belang van de ander. Wil jouw partner bijvoorbeeld naar Italië en je kind naar Oostenrijk? Vraag waarom ze dat willen. Als de een wil zwemmen en de ander wil bergbeklimmen, kun je ook naar Alpes-Maritimes.”
2. Ga van single issue naar multi issue
   “Praat over meerdere issues tegelijkertijd. Bespreek bijvoorbeeld meteen waar je volgend jaar of in de kerstvakantie naartoe wil. Meerdere issues in één keer behandelen, werkt bestuurlijk makkelijker en zo kom je tot packagedeals waar iedereen wat aan heeft.”
3. Benadruk repetitieve interdependenties
   “Bij stedelijke transformaties ben je sterk afhankelijk van elkaar, al vinden we dat eigenlijk niet prettig omdat we liever autonoom zijn. Berust je in die afhankelijkheid en onderstreep zelfs dat je van elkaar afhankelijk bent, nu én in de toekomst.”
4. Maak ruimte voor ambiguïteit
   “We willen een ‘kwalitatief hoogwaardig woonmilieu’. Maar wat betekent dat? Probeer het doel niet meteen te concretiseren, want dat kan conflict opleveren en het proces beïnvloeden. Stel het concretiseren uit, dan eindig je misschien op hetzelfde. Bovendien heb je in een latere fase al te veel geïnvesteerd om weg te lopen.”
5. Behoud redundante relaties
   “Meerdere contacten binnen organisaties geeft onzekerheid; welke afspraken worden elders of boven je hoofd gemaakt? Toch is één contactpunt behouden risicovol. Als het project op onderzoeksniveau stagneert, kun je de contacten op bestuurlijk of een ander niveau nog aanboren om de vaart erin te houden.”
6. Vermijd triomfalisme
   “Ga voorzichtig om met andermans tegenslagen en deel successen met anderen. Betrek ze in je victorie en zeg altijd dat alle belangen het resultaat meebepaalden – al heb je ze niet altijd meegewogen.”

Veerkracht en vertrouwen

Sommige suggesties voelen contra-intuïtief, benadrukt Ten Heuvelhof tijdens zijn plenaire presentatie. “Het gaat erom dat je meebeweegt. Zo blijkt dat de meeste voetbalgoals niet het resultaat zijn van een voorbedachte strategie, maar doordat de voetballer opportunistisch handelt en kansen pakt als ze oppoppen.” Die flexibele en kansenzoekende houding benadrukken zijn TU Delft-collega’s ook in hun sessie over leren van stedelijke transformaties. In opdracht van het programma Stedelijke Transformatie zijn vier grote gebiedstransformaties bestudeerd. Dat leidde tot het essay Leren van stedelijke transformaties waarin vooral het denken in dilemma’s centraal staat. “Bij barrières in gebiedstransformatie is de ideale sturingskeuze vaak niet voorhanden, maar samen scherp de dilemma’s verwoorden, helpt om gezamenlijk tot oplossingen te komen”, vertelt Wouter Jan Verheul. “Daarbij is veerkrachtige sturing belangrijk. Transformaties duren al snel 10 à 20 jaar. De keuzes die je nu moet maken, zijn niet altijd even duurzaam op de langere termijn, dus is flexibiliteit noodzakelijk.”

Een andere nieuwe publicatie kwam ook aan bod op de programmadag: de Reiswijzer Gebiedsontwikkeling 2019. In deze editie staat de samenwerking centraal die komt ná de partnerselectie. “Je bent voor langere tijd aan elkaar verbonden en dan zijn afspraken over het financiële model, eigenaarschap en een exitregeling niet genoeg”, stelt Helen Amerika van Akro Consult. “Je moet investeren in vertrouwen en in dialoog gaan. Alleen door open en transparant te zoeken naar gezamenlijke waarden, normen, belangen en ambities, kun je bouwen aan een duurzame samenwerking. Focus dan niet alleen op de inhoud van de samenwerking, maar ook op het proces. Dat vraagt om een andere manier van werken en bestuurlijk lef, want dit kost tijd zonder dat het meteen iets oplevert.”

Dutch disease aan de onderhandelingstafel

Ook het Kadaster deelde haar kennis van samenwerkingen tijdens de programmadag. “Steeds vaker werken gemeenten samen met eigenaren aan transformatie. Om goed samen te werken, moet je vertrouwen opbouwen”, vertelt Sandra Suijkerbuijk. “Het is daarbij belangrijk dat je de gelijkwaardigheid tussen de partijen kunt waarborgen.” Wederzijds vertrouwen is nodig aan de onderhandelingstafel, benadrukt Tim Masselink van Berenschot ook in zijn sessie over onderhandelen. “Nederlanders zijn gewend om vanuit de inhoud te onderhandelen. Om te denken: ‘Als ik goed uitleg waarover het gaat, dan komen we vanzelf tot een overeenkomst.’ Dat is de Dutch disease. Als de ander niet wil onderhandelen op basis van feiten of een andere agenda heeft, ben je klaar.” Masselink adviseert daarom je eerst te verdiepen in de ander. “Wie is je onderhandelingspartner? Wat zijn zijn belangen? Waar kunnen we die verenigen met de onze en hoe? En gun de ander ook iets, want de kans is groot dat je dezelfde partijen later weer tegenkomt.”

Leerpunten oefenen

Tijdens de programmabijeenkomst werd voor het eerst ook de serious game Transform gespeeld, waarin die onderhandeling en samenwerking samenkomen. Bij dit spel moeten de spelers zich verplaatsen in bewoners, een gemeente of projectontwikkelaar. Zij bouwen eerst ieder hun ideale wijk vanuit hún belang. Daarna moeten ze onderhandelen: hoe krijgen we de verschillende belangen bij elkaar? Hoe zorgen we dat er uiteindelijk een wijk komt waarin ieders belang tot zijn recht komt? De game is ontwikkeld door het programma Stedelijke Transformatie in samenwerking met Living Story en leidde al meteen tot handige inzichten hoe je ogenschijnlijk tegengestelde belangen toch laat samenkomen. “Heel handig! Het lijkt mij goed om dit spel met het team te spelen bij de start van een project”, zei een van de gamers achteraf. En dat kan: de serious game Transform is onderdeel van het Testlab op de Dag van de Stad en reist daarna, deels op verzoek, Nederland af om partijen nader bij elkaar te brengen.

Cover: Pixabay