Samenwerking als driver van innovatie

*Zie artikel perspectief in gure tijden.

Publiek-private samenwerking en ESCo’s (Energy Service Companies) zijn geen eendagsvliegen, aldus Harry Sterk, directeur van PPS Netwerk Nederland. Redenen hiervoor zijn dat de mankracht en in-house expertise van organisaties steeds beperkter wordt, budgetten steeds vaker onder druk komen te staan, de opgave steeds ingewikkelder wordt en technologische ontwikkelingen razendsnel gaan. Daardoor is het noodzakelijk om samen te werken, dikwijls met nieuwe partners. Daarbij komt dat (ruimtelijke) oplossingen steeds meer worden aangeboden op basis van langdurige prestatiecontracten, waarbij het nu dus ook mogelijk wordt om in duurzaamheid en kwaliteit te investeren. Volgens Sterk reden te meer om te onderzoeken of samenwerking als driver kan dienen bij innovatie. Kijk daarbij niet alleen naar DBFMO-contracten, maar ook naar allerlei tussenvormen voor verschillende opgaven variërend van nieuw- en verbouw tot energietransities en ICT-oplossingen. Een impressie van de dag, met twee gebiedsontwikkelingsprojecten voorop.

Workshop Nieuwe publiek-private samenwerkingsvormen voor haalbaarheid van omvangrijke/complexe gebiedsopgaven

Samenwerken is geen automatisme en voor een sterke samenwerking moeten alle belangen van de betrokken partijen uitgesproken en begrepen worden. Het project Zuidplaspolder laat zien dat wanneer dit het geval is er geen eureka-moment hoeft te komen, maar dat met oude modellen op nieuwe manieren ook in deze tijd nog gewerkt kan worden.

De Zuidplaspolder is een van de laatste grote uitleglocaties van Zuid-Holland. Onderdeel hiervan is de dorpsuitbreiding Zevenhuizen-Zuid. Begin 2014 sloten de gemeente Zuidplas, de Gebiedsontwikkelingsmaatschappij Zuidplaspolder II C.V. (een samenwerkingsverband van AM, Amvest, ASR, Heijmans en Woonbron), Synchroon en Thunnissen een overeenkomst voor de ontwikkeling van zo’n 1.200 woningen. Een complexe ontwikkeling voor de partijen met grondeigendom. De succesfactoren volgens de betrokkenen:

• Een masterplan (stip op de horizon) dat door alle partijen gedragen wordt en waarop men kan terugvallen wanneer de ontwikkeling dreigt vast te lopen;
• Ontwikkeling vanuit een GEM die geen gronden in eigendom heeft (niet juridisch), door het eigendom te laten bij de partijen prikkelt dit om door te ontwikkelen;
• Fiscale barrières tussen grondeigenaren worden voorkomen door te werken met fiscaal bouwrijpe gronden (geen kosten door overdrachtsbelasting);
• Afspraken gemaakt als een ruilverkaveling, waardoor het voor de individuele partijen niet meer relevant is waar in het plangebied gestart wordt.

Workshop Hart van Zuid Rotterdam: maximaal (maatschappelijk) rendement door een andere aanpak en rolverdeling via PPS

Hart van Zuid heeft tot doel om het gebied rondom Ahoy en het Zuidplein een grootscheepse kwaliteitsimpuls te geven als hét centrumgebied van Rotterdam-Zuid. Ballast Nedam verwierf eind 2013 de opdracht om Hart van Zuid integraal te ontwikkelen. Peter Klevering (projectdirecteur Ballast Nedam) vertelt dat de sociaal-maatschappelijke en economische ontwikkeling van Hart van Zuid is vormgegeven als een gebiedsconcessie (met verschillende DB-, DBM- en DBFM-contracten), waarbij de gemeente en de markt een andere aanpak en rolverdeling hebben aangenomen. De MKBA (maatschappelijke kosten- batenanalyse) is daarbij als uitgangspunt genomen voor een integraal uitvoeringsplan. De verschillen die aan te wijzen zijn in vergelijking met een DBFM(O):

• Niet één enkel object of stuk infra is aanbesteed, maar een gebied met meerdere (maatschappelijke) vastgoedobjecten;
• Het plan bestaat deels uit een verplicht te ontwikkelen en te realiseren deel (het basis- en pluspakket) en deels uit een optioneel deel (het keuzepakket);
• Er is gewerkt met een op maat gemaakt hoofcontract met onderliggende overeenkomsten;
• Er zijn commerciële ontwikkelingen mogelijk;
• Het eigendom ligt deels bij de markt.

Ingewikkeldheden die men gedurende het proces is tegengekomen zijn het abstractieniveau, de vermenging van maatschappelijke en commerciële functies en het feit dat de winnende partij pas na de gunningsfase met de verschillende belanghebbenden in het gebied mocht praten over de verdere ontwikkeling van het project.

Plenair programma: betrek de markt vroegtijdig

Leanne van den Hoek

Leanne van den Hoek (Commandant van de divisie Facilitair & Logistiek, Ministerie van Defensie) vertelt als eerste spreker van de ochtend over de Kromhout Kazerne, die ook als PPS is ontwikkeld en gerealiseerd. Het project omvat de realisatie van huisvesting voor ruim drieduizend defensiemedewerkers op het terrein van de Kromhout Kazerne in Utrecht. Van den Hoeks ervaring is dat het belangrijk is om in een vroeg stadium, nog voor de uitvraag, de juiste kennis te verzamelen over de technische, procesmatige en menselijke aspecten. Hierdoor kun je in de dialoogfase een volwaardige gesprekspartner zijn met verstand van zaken.

De crisis biedt ook zeker kansen om de bouwsector te vernieuwen, aldus Meindert Smallenbroek (directeur Bouwen, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties). De nieuwe werkelijkheid in de bouwsector is volgens hem vraaggericht (bijv. particulier opdrachtgeverschap), innovatiever (3D-printing) en duurzamer (energie-oplossingen). Onder het motto “privaat wat kan, publiek wat moet” is het ministerie bezig om de rollen in de bouwsector te verduidelijken, verantwoordelijkheden te verhelderen en kwaliteit te verhogen. Concreet betekent dit dat er een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer gaat met het voorstel om de kwaliteitsborging van bouwwerken privaat te laten toetsen en tot verbetering van de positie van de bouwconsument te komen.

“Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg”, refereert Jasper Wesseling (directeur Innovatie en Kennis tevens plv. directeur-generaal Bedrijfsleven en Innovatie, Ministerie van Economische Zaken) naar Einstein. Om innovatief in te kopen is er aan de hand van praktijkervaringen een toolbox gemaakt die handvatten biedt om innovatief te werken. Enkele succesfactoren die benoemd worden zijn: innovatieprikkels in het contract aanbrengen, vroegtijdige samenwerking met de markt zoeken en een innovatievriendelijke cultuur en teamgeest creëren.

In de paneldiscussie onder leiding van Frits Huffnagel (politicus, ondernemer en host bij Business News Radio) pitchen zes deelnemers* uit het publieke en private domein hun visie over samenwerking als driver voor innovatie. Allen zijn van mening dat innovatie wel degelijk te integreren is in een PPS-constructie, zolang dat al vroegtijdig in het proces gebeurt. Er bestaan immers al technologische ontwikkelingen die innovatie in bijvoorbeeld energie en diensten mogelijk maken, maar deze worden nog weinig toegepast. Het aanbestedingsbeleid, de inkoopprocessen en het contract bieden daarbij soms niet de ruimte om tijdens de langdurige samenwerking in te spelen op veranderde omstandigheden of technologische ontwikkelingen. Daarnaast geven de partijen aan dat er nog heel wat te winnen valt op het gebied van samenwerken. Onder andere door elkaar te zien als volwaardige gesprekspartners, de markt in een vroeg stadium bij de uitvraag te betrekken, duurzaam partnerschap en gastheerschap op te bouwen en (bestuurlijk) lef te tonen om een keer anders te denken en te doen.

*Peter Eitjes (senior procesmanager Directie Transacties en Ontwikkeling, Rijksvastgoedbedrijf), Eric Diepstraten (concernmanager afdeling Wegen, Provincie Utrecht), John Nederstigt (wethouder duurzaamheid, Gemeente Haarlemmermeer), Jan Willem Roggen (directeur Infrastructuur & Duurzame Energie, NIBC), Paul Peekel (directeur Business Unit Projecten, Strukton) en Maarten van Engeland (algemeen directeur, ISS Nederland).

De PPS Praktijkdag werd door PPS Netwerk Nederland in samenspraak met PPSsupport, ESCoNetwerk.nl, Consortium Komfort (Ballast Nedam, Strukton, John Laing), het Rijksvastgoedbedrijf, de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties en het Ministerie van Defensie georganiseerd. Publieke en private partijen deelden hun ervaringen met PPS-constructies aan de hand van innovatieve praktijkvoorbeelden tijdens de vele workshops en individuele afspraken.

Zie ook:

• Stadmakerscongres