Scheldekwartier in Vlissingen: van werf naar binnenstad

Vlissingen is ondenkbaar zonder het Scheldeterrein. Direct tegen de oude binnenstad gelegen, is het enorme terrein al sinds de 16e eeuw dé plek in Vlissingen waar schepen worden gebouwd. De scheepsbouw neemt in de loop der tijd niet alleen meer ruimte in beslag, een aanzienlijk deel van de inwoners van de geboorteplaats van Michiel de Ruyter werkt op de werf. De stad, de werf en het water van de Westerschelde zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Vandaar ook de gevleugelde uitspraak: ‘Als de Schelde niest, is heel Vlissingen

Het Scheldeterrein komt aan het begin van deze eeuw goeddeels vrij. Scheepsbouwer Koninklijke Schelde Groep (KSG) concentreert haar activiteiten sinds die tijd in Vlissingen-Oost. De gemeente zag haar kans schoon en kocht het 32 hectare grote gebied om dit om te vormen naar de stadswijk Scheldekwartier.

Historie ademen

“Het industrieel erfgoed moet behouden blijven, omdat wij willen dat je heel goed in de gaten hebt in wat voor gebied je woont,” zegt Hans van Houdt, projectleider Scheldekwartier bij de gemeente Vlissingen. Kraanbanen, spoorrails, oude gebouwen op de werf, ze zijn zoveel mogelijk behouden gebleven en opgeknapt. Zo is de voormalige zware plaatwerkerij omgebouwd tot een zorginstelling en is de Scheldekraan die sinds 1950 gediend heeft om zware stukken te verplaatsen rondom de Dokhaven, compleet gerestaureerd. Andere voorbeelden van kleinere projecten waar historie in terug te vinden is, zijn: de Timmerfabriek, Het Dok van Perry en de Machinefabriek.

Het is de bedoeling dat het gebied na transformatie een zichtbaar en levend maritiem karakter behoudt. Bijna een kwart van het aangekochte gebied bestaat uit water. Daar komt de nieuwe stadshaven, waarin bijvoorbeeld ook het Dok van Perry ligt en een museumschip zal worden aangemeerd. Daarnaast komen er 140 ligplaatsen voor jachten, een afmeerplaats en een cruisekade. Bij dat laatste gaat het voornamelijk om riviercruises, om het toerisme zo – naast het strandtoerisme – een nieuwe impuls te geven.

Sturing op erfgoed

Al vanaf het begin van de herontwikkeling van de werf staat voor de gemeente vast dat het industrieel erfgoed de drager van het gebied is en moet blijven. In 2008 is de transformatie ingezet met Proper Stok, AM en VolkerWessels, drie grote ontwikkelaars die elk een deel van het plan zouden uitvoeren. Toen de crisis op de woningmarkt toesloeg kwam de ontwikkeling stil te liggen.

Toen de woningmarkt weer begon op te krabbelen maakte de gemeente een nieuw masterplan met een andere ontwikkelvisie. Het nieuwe masterplan fungeert niet als blauwdruk voor de exacte uitwerking, maar als een globaal ruimtelijk en programmatisch raamwerk. Dit met bijbehorende grondexploitatie en ontwikkelstrategie, wat voor een fasegewijze uitgifte van grond zorgt. Volgens Hans van Houdt ligt de regie nu vooral bij de gemeente: “We doen dat niet meer met een paar grote partijen, we doen dat door het Scheldekwartier in een heel aantal plots onder te verdelen en die in de markt te zetten. En wij als gemeente sturen dan op hoe dit plot wordt ontwikkeld, dus ook op de openbare ruimte of functie.”

Verschillende fases

Het Scheldekwartier is verdeeld in drie delen. De Scheldestad, de Scheldewerf en de Scheldewijk. Deze drie delen hebben allemaal hun eigen karakteristieken. In de Scheldewerf leeft de historie het meest, hier zijn bijna alle restanten van de werf te zien en is er bijvoorbeeld gekozen voor stelconplaten als verharding omdat dit bij de werf past. In de Scheldewijk domineert het wonen, gericht op gezinnen en starters. En in Scheldestad is gekozen voor een stedenbouwkundige opzet met bijbehorende woningtypologie die aansluit op de binnenstad. Dit is onder andere terug te zien in het doortrekken van het stratenpatroon, de smalle straatprofielen, de materialisatie van de openbare ruimte en de korrelgrootte van de bouwblokken.

De ontwikkeling van deze drie verschillende delen loopt door elkaar heen. “We willen altijd iets in de aanbieding hebben,” stelt Van Houdt, “daarnaast bouwen we heel veel middenhuur omdat we hier een tekort aan hebben in Vlissingen en de balans op de woningmarkt proberen we zo een beetje te herstellen.” Wat de nieuwe woningen in het gebied betreft is er toch het een en ander gewijzigd ten opzichte van de visie uit 2008. Er wordt uitgegaan van 1600 woningen, wat minder is dan voorheen, en waarbij de verhouding appartementen en grondgebonden woningen van 50/50 naar 60/40 is gegaan.

Ook VolkerWessels merkt dat appartementen in trek zijn. De ontwikkelaar realiseert 26 appartementen en 60 eengezinswoningen in twee verschillende fases in Scheldekwartier. “De vraag was of Vlissingen al deze woningen in een keer kon opnemen. Uiteindelijk is met de gemeente besloten dit in twee of drie fases te doen,” stelt Mirjana Stuiver, vastgoedontwikkelaar bij VolkerWessels. “Vooral de vraag naar de appartementen bleek groot, deze waren ontzettend snel verkocht.”

Reuring

Het Scheldekwartier is nog in ontwikkeling, maar het gebied wordt door bewoner Ruurd Wolterbeek toch al als heel prettig ervaren. Het erfgoed bepaalt volgens hem de sfeer. Dat trekt toeristen en dagjesmensen en zorgt daarmee voor levendigheid op straat, zegt Wolterbeek. En op het water door opening van de jachthaven.

Wat volgens hem nog echt iets aan het gebied kan toevoegen is een maatschappelijke functie in de oude machinefabriek. Hij denkt aan een ruimte met een open podium of een klein theater in combinatie met een horecagelegenheid. “Dit zal voor nog meer reuring zorgen en het gebied ook echt onderdeel van de binnenstad maken.” Voor Wolterbeek blijft het niet alleen bij hopen, de gemeente vraagt de bewoners regelmatig om input te geven voor verschillende nog te ontwikkelen kavels. Een voorbeeld hiervan is de hellingbaan, waar nog een concreet plan voor wordt gezocht.

Verleden is de toekomst

De transformatie van het Scheldekwartier maakt het voormalige scheepsbouwterrein onderdeel van de stad waar bewoners en toeristen elkaar kunnen ontmoeten. Zo wordt dit ook ervaren door Wolterbeek: “Vroeger zat ik hier te vissen met mijn opa en keek ik naar het te water laten van de schepen. Toen de werf hier dicht ging zijn we bij de opgravingen wezen kijken en nu wonen wij hier in een prachtig appartement. Het heeft altijd iets gehad en nu met de nieuwe ontwikkeling wordt het eigenlijk alleen maar mooier!”