SKG Award 2025: de drie genomineerden zijn bekend!

Genomineerde 1: Hart van de Waalsprong, Nijmegen

Het eerste energieneutrale winkelcentrum van Nederland maakt deel uit van de Vinexlocatie Waalsprong en voegt daar een centrummilieu met ruim 500 woningen (waarvan 80 procent gestapeld) en circa 12.000 m2 commerciële ruimte aan toe. Daarmee krijgt deze gebiedsontwikkeling eindelijk haar centrummilieu waar tal van dagelijkse voorzieningen te vinden zijn voor de circa 30.000 inwoners van de Waalsprong, als onderdeel van de grotere mixed-use wijk Hof van Holland. Verantwoordelijk voor de gebiedsontwikkeling van een kleine zeven ha groot zijn de ontwikkelaars AM en VanWonen, die in 2018 de gemeentelijke tender wonnen. Het woningbouwprogramma is gevarieerd (met onder meer ruimte voor beschermde woonvormen) en dat geldt ook voor het winkelaanbod, met zowel landelijke spelers als ‘lokale helden’ (waaronder een boerderijwinkel met lokale en regionale producten). Veel aandacht is besteed aan een klimaatadaptieve inrichting van het gebied. Parkeren vindt plaats in een circulaire parkeerhub (afgezoomd met woningen), waardoor de openbare ruimte grotendeels autovrij kon worden gemaakt.

René Steman (VanWonen) en Thuis Huis in het Veld (AM) zijn de beide projectdirecteuren van de CV die voor dit project is opgericht. De laatste duidt de relevantie van Hart van de Waalsprong voor de ontwikkelpraktijk voor nu op meerdere thema’s. Snelheid is daarvan de eerste, tussen de tender en de oplevering liggen zeven jaar en dat is snel voor een dermate grote opgave. “Door onder meer te werken met parallel werkende ontwikkelteams konden we tempo maken.” Verder wijst hij op de 30 procent sociale woningbouw die gerealiseerd (verdeeld over meerdere bouwblokken), de mix van functies en de algehele kwaliteit van gebouwen en openbare ruimte: “Dat is echt binnenstadskwaliteit.”

Waar duurzaamheid voor de woningbouw al behoorlijk common sense is, was dat destijds voor het winkelen nog niet het geval: in het project is daar stevig op ingezet. De introductie van deelmobiliteit en enkele bijzondere woningtypologieën vormt de kers op de spreekwoordelijke taart. Terugkijkend op het proces geeft Huis in het Veld aan dat de concurrentiegerichte dialoog die bij de tender werd toegepast voor die tijd behoorlijk nieuw was. De gemeente timmerde de competitie niet helemaal dicht maar liet bewust veel ruimte voor afwijkende ideeën: “Daarmee had Nijmegen ook echt iets te kiezen.” Het plan van AM en VanWonen mikt op het creëren van een ‘klein stadje’ onderscheidde zich op de energieprestaties, het grotendeels gebouwd oplossen van het parkeren (800 plaatsen) en het vele groen en water in het stedenbouwkundig plan (ontworpen door De Zwarte Hond, waarbij bureau De Urbanisten het plan maakte voor de openbare ruimte). De ontwikkelcombinatie werd integraal verantwoordelijk voor de realisatie: gebouwen, openbare ruimte en voorzieningen.

In oktober 2019 is met alle betrokkenen een DNA-document opgesteld met daarin de 10 unique selling points van het gebied, met daarin niet alleen richtinggevende uitspraken over de hardware maar ook over de sociale kwaliteit. De architectuur is stedelijk, met een eigentijdse baksteenarchitectuur. Bijzonder in de energievoorziening is een groot zonnepanelendak dat geëxploiteerd wordt door de lokale energiecoöperatie ‘Buren van Bliek’. Op de daken wordt ook ‘dynamische hemelwaterretentie’ toegepast.

Genomineerde 2: World Food Center, Ede

Deze gebiedsontwikkeling van BPD | Bouwfonds Gebiedsontwikkeling, Green Real Estate en Van Wijnen won al eerder de SKG-publieksprijs en dingt nu mee ook naar de prijs van de vakjury. Het betreft de herbestemming van een voormalig kazerneterrein van 28 hectare, met ruimte voor circa 800 woningen en 50.000 m2 aan commerciële en maatschappelijke voorzieningen. Bewoners kunnen uitgebreid gebruik maken van allerlei deelvoorzieningen en ook hier is het woongebied grotendeels autovrij ingericht.

Bestaande monumentale gebouwen en een oude stormbaan hebben een nieuwe functie in het plan gekregen. Het gebied loopt op een natuurlijke manier over in de omgeving: van levendig aan de stadszijde naar luwer en landschappelijk langs de bosranden. BPDontwikkelingsmanager Gonny Doornbos typeert het gebied dat lange tijd een verborgen schat was voor de stad. “De ambitie is een inclusieve leefomgeving waarbij versterking van de natuur, biodiversiteit en sociale cohesie belangrijke kernpunten zijn. Met ruimte voor wonen, werken, recreëren en ontmoeten. We merken ook echt dat de aanpak in het gebied al te zien is in de nieuwe omgeving: mensen zoeken elkaar op, vieren feestjes bij de picknicktafels, richten hun eigen ruimte ook groen in en melden zich aan om het voedselbos tot een succes te maken.”

Edo Muller, projectmanager gemeente Ede, wijst erop dat het World Food Center deel uitmaakt van de veel grotere gebiedsontwikkeling Veluwse Poort, aan de oostkant van Ede. “Rond 2000 vertrokken zowel Defensie als ENKA, waardoor ruimte ontstond voor nieuwe functies, waaronder wonen maar ook een nieuw station. De gemeente kocht het kazerneterrein van 100 ha van Defensie en daarvan vormt de ontwikkeling van het World Food Center het sluitstuk.” Voor de gemiddelde Edenaar ging het hier om onbekende en afgesloten terreinen, met hekken eromheen. Daar komt de laatste jaren dus flink verandering in. In 2019 is de gebiedsvisie voor World Food Center vastgesteld door de gemeenteraad, inclusief het dragende concept: een levendig gebied met een diversiteit aan functies. Muller: “Denk aan wonen en werken, binnen de Food Valley. Maar ook met ruimte voor een hotel en andere horeca en cultuur. Daar zijn we afgelopen jaren mee gestart, met woningbouw meer vanuit de bosrand en de bedrijvigheid meer in aansluiting op het intercitystation.” Landschapsarchitect Martine van Vliet (bureau LOOSvanVLIET) geeft aan dat de dichtheid daarmee ook afneemt; hoger bij de bestaande Maurits- en Friso-kazerne en lager richting de Veluwerand. “Het plan wordt gedragen door een landschappelijk raamwerk, een autoluw grid met assen die ontmoeting bevorderen. Waar de landschappelijke lijnen elkaar raken is programma gepland, ook in de buitenruimte. Zo ontstaat een gastvrij landschap waar iedereen doorheen kan wandelen.”

In het gebiedsconcept spelen zes thema’s een rol, de ‘Schijf van Zes’: voedsel, Veluwe, innovatie & interactie, duurzaamheid, militair verleden en gastvrijheid. Voedselproductie krijgt een duidelijke plek in de wijk met zowel collectieve tuinen als een voedselbos. Ook in de openbare ruimte wordt hierop ingespeeld. De bestaande hoogteverschillen in het gebied worden bewaard en gebruikt voor onder meer parkeren. De eerste woningen zijn opgeleverd (deelplan Veluwse Proeftuin), daaraan voorafgaand is veel aandacht besteed aan placemaking om de locatie bekend te maken. Door het opdelen van het gebied in verschillende woonvelden houden de ontwikkelaars voldoende flexibiliteit om in te spelen op nieuwe vraagstukken, zoals een verdichtingsopgave waar de laatste tijd over wordt gesproken. “Voor de toekomstige woonvelden wordt momenteel onderzocht of we de industriële woningen van Van Wijnen kunnen gaan toepassen,” aldus Doornbos. Op een van de commerciële velden wordt gewerkt met houtbouw-kantoren.

Genomineerde 3: Dreven, Gaarden en Zichten, Den Haag

De vernieuwing van het naoorlogse stadsdeel Den Haag Zuidwest staat weer volop in de belangstelling. In de wijken Bouwlust en Vrederust hebben woningcorporatie Staedion, gebiedsontwikkelaar Heijmans en de gemeente Den Haag een langjarige samenwerking opgetuigd. De gebiedstransformatie Dreven, Gaarden en Zichten vormt hiervan de eerste proeve en maakt onderdeel uit van het Nationaal Programma Zuidwest. De nieuwe buurt wordt een compact stedelijk woonmilieu met aandacht voor wijkeconomie, sterke groenstructuren en goede verbindingen met de omgeving. Het woningaanbod is divers met 55 procent sociale huur, 35 procent betaalbare huur/koop en 10 procent duurdere huur/koop; de menging vindt plaats op kavelniveau. Circa 1.800 bestaande woningen worden gesloopt en vervangen, 300 gerenoveerd en daar komen nog eens circa 3.500 extra woningen bij (waarvan 200 voor bijzondere doelgroepen). De ambitie is dat de huidige bewoners in de wijk kunnen blijven wonen en desgewenst door kunnen stromen naar nieuwere en betere woningen. In 2025 wordt de oplevering van 220 woningen voorzien, gevolgd door 150 in 2026. Bedrijfsruimten worden verdubbeld en het voorzieningenaanbod wordt uitgebreid, passend bij de toename van het aantal inwoners. Bewoners krijgen een terugkeergarantie, zij doorlopen een proces van circa 2,5 jaar van het eerste keukentafelgesprek tot en met het inhuizen in de nieuwe woning. Huurders die nu ‘scheef wonen’, krijgen voorrang op een koop- of middenhuurwoning.

Sylvia Leus is als senior projectmanager vanuit Staedion vanaf het begin bij de gebiedsaanpak betrokken en geeft aan dat er langer aan het stadsdeel is gewerkt, maar dat deze kavelgewijze aanpak er onvoldoende in slaagt om Zuidwest als geheel vooruit te brengen. In de gebiedsgerichte vernieuwing die nu is ontwikkeld, gaan fysieke en sociale vernieuwing hand in hand. Naast de vastgoedoperatie spelen doelstellingen als sociale cohesie, wijkeconomie, klimaatadaptatie, mobiliteit en de gezonde stad (met onder meer een reorganisatie van de sportvoorzieningen door de gemeente) een belangrijke rol. “Dit vergt grote investeringen. Staedion draagt onder meer bij voor het afboeken op het bezit, daar tegenover staat onder meer een bijdrage vanuit het Rijk vanuit Woningbouwimpulsgelden.”

Voor de energievoorziening wordt gedacht aan de toepassing van wijkenergiecentrale, gekoppeld aan WKO’s. Het openbaar gebied wordt vernieuwd, met bijzondere aandacht voor groen en water. “De wijkeconomie krijgt een stimulans zodat mensen in Zuidwest zelf kunnen werken en daarvoor niet de wijk uit hoeven te gaan. We realiseren plekken voor kleinschalige bedrijvigheid en versterken de bestaande winkelcentra.” Voorafgaand aan de aanpak van de buurten Dreven, Gaarden en Zichten heeft Staedion al geoefend met het verdichten in een naoorlogse wijk: in de wijk Moerwijk-Zuid zijn 200 bestaande woningen vervangen door 570 nieuwe. “We willen dit project binnen Zuidwest gebruiken om bewoners naar toe te laten verhuizen, als onderdeel van het totale verhuisproces.” Een deel van het plangebied bestaat uit het beschermd stadsgezicht Dreven. Hier worden weliswaar ook woningen gesloopt, maar daarnaast blijven karakteristieke winkelstrips, bruggen en singelstructuren bewaren. “De nieuwbouw past binnen de bestaande orthogonale stedenbouwkundige structuur. Binnen de bouwblokken is plek voor collectieve binnentuinen. Het parkeren vindt plaats in de gebouwen onder deze tuinen en daarnaast in nieuwe parkeerhubs.” Met placemaking en evenementen wordt bewust veel aandacht besteed aan de bestaande bewoners en hun woonbeleving.