Slim investeren

Financiering van stedelijke ontwikkeling en energiebesparing: van denken naar doen

Na het welkomstwoord van dagvoorzitter Damo Holt (Ecorys) opende Mark Frequin (Directeur-generaal Wonen, Bouwen en Integratie) de middagconferentie met de vraag: wie betaalt de rekening? Op energieniveau liggen er grote kansen in de gebouwde omgeving, maar ook veel vragen. Het Rijk richt zich op prestatie-eisen, convenanten, grote projecten en innovaties. Hier gaat het niet alleen om de financiële aspecten, maar ook om de menselijke aspecten, zoals het gedrag. Volgens Frequin wordt dit laatste aspect het meeste onderschat. Hoe krijg je bijvoorbeeld een bewoner zover dat hij investeert in energiezuinigheid in plaats van in die mooie nieuwe keuken? En zo had Frequin eigenlijk meer vragen dan antwoorden. Hij eindigde dan ook met het statement dat duurzaam niet sexy is en ‘U hebt geen uitdaging, maar een probleem!’

Bart Jan Krouwel (voorzitter Federatie e-Decentraal) ging verder in op mogelijke oplossingsrichtingen. Volgens hem moet er ingesprongen worden op lokale initiatieven. Financieringsconstructies kunnen volgens Krouwel het beste lokaal samen opgezet worden. Zijn advies luidt: ‘Als je gelooft in duurzame energie, bundel dan op lokaal niveau de krachten en ga samen de strijd aan!’ Dat geldt ook voor de financiering, want vanuit banken en pensioenfondsen is geen ondersteuning van deze lokale (kleine) initiatieven te verwachten, stelt Krouwel. Naast de financiering vormen de wet- en regelgeving en het wisselvallige politieke klimaat volgens hem belemmeringen voor de inzet van lokale duurzame energieoplossingen.

Koen Rademaekers (Hoofd Energie & Environment, Ecorys) onderstreepte dat er een grote energieopgave ligt in de gebouwde omgeving, en dat we daar slagvaardiger mee om moeten gaan: ‘In Nederland gebeurt met name veel op papier, maar in de praktijk worden maar weinig stappen gezet.’ Rademaekers richtte zijn presentatie dan ook op wat we kunnen leren van best practices uit andere Europese landen. De vraag naar financieringsinstrumenten voor duurzame energieoplossingen speelt immers ook internationaal. Zie bijvoorbeeld Duitsland, waar door een revolving fonds van overheidsbank KfW 7 miljard extra geïnvesteerd kan worden in energiebesparingen in de gebouwde omgeving. Een andere best practice is RENESCO, een ESCO-­‐aanpak die dit jaar de prijs ‘best European energy service provider’ won. Directeur Eric Berman lichtte deze aanpak zelf verder toe in het parallelprogramma. De aanpak, toegepast bij de renovatie van flats in Letland, leidt tot een forse besparing van renovatiekosten en energie. Bijzonder is dat RENESCO daarbij op eigen kosten en risico investeert in de verduurzaming van particuliere woningen. De inkomsten worden uitsluitend uit energiebesparing verkregen.

Rademaekers concludeerde dat in Nederland met name de invloed van de wetgeving en zachte instrumenten (training, technische ondersteuning en werken aan de bewustwording) onderschat worden. ‘Er leiden meerdere wegen naar Rome en we hebben aardig veel ervaring met die verschillende wegen,’ stelt Rademaekers,‘Maar op het gebied van wetgeving, financiële prikkels, informatie en ondersteuning ontbreken incentives.’ De overheid dient volgens hem het zetten van vervolgstappen te begeleiden. Frequin reageerde hierop dat de overheid hier al mee bezig is, maar dat er nog steeds gezocht wordt naar hoe deze begeleidende rol vorm te geven.

Het tweede deel van het middagprogramma bestond uit zeven parallelle workshops. Bij één van de workshops stond de stromenonderneming van de gebiedsontwikkeling Den Haag Erasmusveld centraal. Dit project heeft als doel om Erasmusveld te transformeren tot een toonaangevende duurzame wijk. Het is gestart in betere tijden, de andere realiteit dwong de betrokkenen te zoeken naar een nieuw financieel en organisatorisch model. Projectleider André Everts van de gemeente Den Haag legde de opzet uit: de kosten en baten van duurzaamheidsmaatregelen worden gescheiden van de Grex en de Vex, via de Strex (stromenexploitatie). De Strex is een bedrijfsmatig model dat uitgaat van continuïteit; energie, afval en water worden binnen het gebied opgewekt, verwerkt en afgerekend via een stromenonderneming. Financiële opbrengsten uit deze stromen worden ingezet voor de gebiedsontwikkeling.2 De doorstart van de ontwikkeling Erasmusveld is inmiddels ingezet met een bottom-­‐up initiatief, waarbij drie nutsverenigingen gestart zijn.

In het laatste plenaire deel presenteerden Frank Mathissen (AgentschapNL) en Erwin Daalhuizen (Fakton) de Toolbox Financieringsconstructies. Dit is een web-­‐based bibliotheek die een overzicht geeft van alle mogelijke financieringsconstructies die er zijn in Nederland. De toolbox dient niet alleen als inspiratie, maar kan ook aangevuld worden door gebruikers en stimuleert verdere samenwerking. De toolbox is te vinden op: www.toolboxfinancieringsconstructies.nl. In de toekomst werkt de toolbox ook middels een vraaggestuurde interface, waarbij een probleem ingevuld kan worden om vervolgens middels een vragenlijst tot een oplossing te komen. AgentschapNL ontvangt graag feedback om verder te kunnen met dit groeimodel om zo in toekomst misschien wel een Europese toolbox te lanceren.

Fiona Wieland (Min BZK) en Yvette Lemmer (Min EL&I) presenteerden tenslotte welke rol EU-­‐structuurfondsen kunnen betekenen bij energiebesparing en stedenbeleid. Hierbij werd de EU 2020-­‐strategie gekoppeld aan stedelijke vraagstukken. EU-­‐structuurfondsen staan aan de basis van alle voorbeelden. Het Rijk is op dit moment bezig om deze Europese fondsen uit te rollen via decentrale overheden. Daarnaast wordt er overwogen om een nationaal revolverend fonds op te zetten om zo een impuls te geven aan energiebesparing in de gebouwde omgeving. Eind 2012 wordt bekendgemaakt wat er gedaan gaat worden met deze Europese fondsen.

Damo Holt sloot deze boeiende middag af met de conclusie dat de Toolbox Financieringsconstructies een samenvatting is van alle inspirerende voorbeelden die deze middag langsgekomen zijn. ‘Door de juiste matches te maken, kunnen we er samen uitkomen’, concludeerde hij.

19 juni 2012 | De Fabrique, Maarssen Organisatie: Ministerie van BZK en Agentschap NL, in samenwerking met Ecorys en KEI

Zie voor de volledige publicatie: