#SLOWurbanism: Belgische toestanden?!

Gebiedsontwikkeling in tijden van crisis

Prof. dr. Erwin van der Krabben van de Radboud Universiteit Nijmegen opende, vanuit een wetenschappelijke benadering, het plenaire gedeelte met Gebiedsontwikkeling in tijden van crisis: kansen voor nieuwe ontwikkelstrategieën? In zijn boeiende ‘college’ trok Van der Krabben de parallel tussen de praktijk van gebiedsontwikkeling en de theorie van het ‘prisoners dilemma’. Duidelijk werd dat het bij de huidige gebiedsontwikkeling cruciaal is om samen te werken en elkaar volledig te informeren. Alleen dan kom je verder.
In tegenstelling tot hoofzakelijk top-down gerichte maatregelen vanuit de overheid gaat het bij gebiedsontwikkeling tegenwoordig om vernieuwende strategieën zoals het creëren van markten voor verhandelbare ontwikkelrechten en collectieve regelingen en burgerinitiatieven. Van der Krabben betoogde verder dat steden in transitie meer vanuit gezamenlijk beheer van gemeenschappelijke stedelijke gebieden (‘urban commons’) los van integraliteit ontwikkeld zouden moeten worden. ‘Belgische toestanden’ moeten af en toe gewoon geaccepteerd worden. Voor de toekomst van slowurbanism adviseert Van der Krabben om instrumentaria te creëren ten behoeve van het verzekeren van kostenverhaal en nieuwe verdienmodellen, zoals stedelijke herverkaveling, Tax Increment Finance en Value Capturing.

Trage stedenbouw Antwerpen

Filip Smits, projectmanager van het Eilandje, van AG Stadsplanning Antwerpen gaf een lezing over de transitie van het havengebied het Eilandje in Antwerpen naar een woongebied. Smits vertelde dat het sterk verloederde gebied vanaf de jaren 90 steeds bekender werd doordat er allerlei activiteiten en manifestaties in het gebied georganiseerd werden, waardoor bij burgers betrokkenheid en bekendheid met de (toekomstige) mogelijkheden in het gebied werden gecreëerd.
De economische laagconjunctuur maakte daarnaast dat grootschalige projectontwikkelaars ruimte bieden voor particuliere initiatieven. Parallel hieraan werden strategische ingrepen in het publieke domein benoemd die katalyserend werken naar de omgeving en deze meetrekken. De stadsvernieuwing in het gebied wordt zo geleidelijk aan, traag, voltrokken. Belangrijk is burgers te betrekken, aan te trekken en mee te laten denken in de toekomstige ontwikkelingen van een gebied op hoofdlijnen zonder directief te zijn in tijd en geld. Dit biedt ruimte aan bottom-up initiatieven en het creëren van een sociale mix.

Zie ook:

- De trek naar 't stad Antwerpen
- Antwerpen is van iedereen
- Bedevaart naar Antwerpen

WORKSHOPS

Organische gebiedsontwikkeling 
De workshop organische gebiedsontwikkeling (‘OG’) werd gehouden door Chantal Robbe van PAS bv en Nicoline Hanny van de provincie Utrecht. Uit de huidige opdrachten voor gemeenten en particulieren blijkt dat OG werkt, dat een ontwikkeling wordt losgetrokken. Het blijkt ook dat OG complex is en nog de nodige vragen oproept, maar wel degelijk leidt tot nieuwe kansen. OG betekent overigens geen vrijheid blijheid. Om enig kader te geven , is het opstellen van een kadervisie en de daarbij behorende randvoorwaarden voor het gebied belangrijk is. Daarnaast vraagt het van gemeenten een faciliterende en actieve rol tegelijkertijd, waarbij het nieuwe denken over de gebiedsontwikkeling voorop staat. Het loslaten van regelgeving is hierbij een uitdagende activiteit! Van groot belang is om het bestuur mee te nemen in het proces van OG. Het belang is hen te duiden dat het proces centraal moet staan en niet meer zozeer het eindresultaat, zoals bij traditionele gebiedsontwikkeling. Het proces van OG is feitelijk is een middel om tot resultaat te komen. De inleiders sloten hun lezing af met de slotopmerking dat het bij OG belangrijk is om aspecten in het gebied te markeren die uitnodigend/prikkelend zijn voor potentiele initiatiefnemers. Daarbij kan worden gespeeld met korte en lange termijn. Het gebied krijgt hiermee als geheel een positieve uitstraling wat als katalysator kan leiden tot een definitieve invulling. OG = GO! en dus een kwestie van “gewoon doen”.

Stedelijke herverkaveling

In de workshop stedelijke herverkaveling namen Michiel Bonke van PAS bv en Guido Kuijer van het Kadaster de deelnemers mee in het onderzoek dat samen met de Radboud Universiteit en FF advies verricht is naar de mogelijkheden van stedelijke herverkaveling. Stedelijke herverkaveling kan een bijdrage leveren aan het vlottrekken van gebiedsontwikkeling door een positieve impuls te geven aan het proces. Michiel Bonke geeft aan dat een bijkomend voordeel van stedelijke herverkaveling de reductie is van de plankosten, verwervingskosten en rentelasten.
Voor het stationsgebied Nijmegen, waar herontwikkeling niet goed op gang komt, is een simulatie uitgevoerd. Middels het opstellen van een gebiedsagenda waarin alle wensen en eisen van de eigenaren in beeld zijn gebracht, zijn meerdere verkavelingsvarianten opgesteld en met de eigenaren besproken. De financieel meest optimale variant bleek het grootste draagvlak onder de eigenaren te hebben.
Stedelijke herverkaveling kan, benadrukt Kuijer, ook zonder een wettelijke regeling worden toegepast als de wil tot realiseren bij de betrokkenen aanwezig is. Ruim dertig gemeenten in Nederland zijn al serieus bezig of denken er sterk over na om dit op vrijwillige basis toe te passen. Een wettelijke regeling heeft een schaduwwerking en zal ervoor zorgen dat hierdoor een minnelijke regeling meer kans van slagen heeft.
De algemene conclusie onder de deelnemers aan de workshop was dat stedelijke herverkaveling een nuttig instrument kan zijn in de huidige gebiedsontwikkeling. Er zijn echter nog wel een aandachtspunten die nader onderzocht moet worden.

Krimp

De workshop krimp werd gegeven door Zerline van der Toorn van PAS bv en Joop van Dam van het ministerie van BZK.
Van der Toorn begon met het uiteenzetten van de betrokkenheid van PAS bv bij krimpvraagstukken. Dit is feitelijk begonnen met het experiment Krimp beheersbaar begeleiden wat in samenwerking met de gemeente Bronckhorst, het SEV (nu Platform31) en de provincie Gelderland tot stand is gekomen. De toepassing heeft de gemeente meer structuur gegeven in het proces van het begeleiden van krimp en in het kiezen van maatregelen door een integrale benadering tussen verschillende beleidsterreinen. De systematiek is ook, en bij voorkeur, op regionaal niveau toe te passen.
Vervolgens stelt Van Dam de Transitieatlas aan de orde. BKZ stelt per regio, in overleg met betrokkenen, een Transitieatlas op. Hiervoor werkt zij samen met PublicResult (kaartbeelden) en PAS bv (financiële verbeelding). Van Dam geeft aan dat het werken met integrale beelden op regionaal niveau het inzicht vergroot en draagvlak voor maatregelen creëert.
De bevolkingstransitie en het decentralisatiebeleid hebben hun weerslag op het maatschappelijk vastgoed van gemeenten. Om de problematiek helder te maken en te vertalen naar maatregelen hanteert PAS bv een beslisboom, waarmee in logische stappen het proces van kerntakendiscussie, aanhouden of afstoten wordt weergegeven.
Als sluitstuk werden vragen gesteld aan een panel van deskundigen bestaande uit Joop van Dam van het Ministerie van BZK, Jooske Baris van Platform31 en Hans Halbesma van het Nationaal Netwerk Bevolkingsdaling. Dit resulteerde in een levendige discussie over onderwerpen zoals scholensluiting, leegstaande particuliere woningen en leefbaarheid.

Zie ook:

- Themapagina werkzame ontwikkelstrategieën
- Innovatieve financieringsvormen uit Engeland