Soms is het niet weten het beste dat je kan overkomen

We waren met een afvaardiging van het ontwikkelteam op bezoek bij Jan, in een stadsdeel waar het winkelcentrum een grote transformatie zou ondergaan. In zijn kleine woning, die blauw stond van de rook, vertelde hij hoe hij sinds het overlijden van zijn vrouw nog maar weinig buiten kwam. Zijn dochter kwam één keer per week bij hem koken, het hoogtepunt van de week. Wel had hij sinds kort een nieuwe hobby, aquarellen maken.

Of het misschien mogelijk was om in dat nieuwe stadscentrum straks een plekje te hebben waar hij zou kunnen schilderen, vroeg hij. En wat mensen zou kunnen ontmoeten. Want vrienden had hij niet en zijn buren kende hij ook niet echt meer. Niet omdat hij dat niet wilde, maar zij waren niet van hier. Hij sprak geen Engels en zij geen Nederlands, dus verder dan vriendelijk knikken kwam het niet. De wereld van Jan stond mijlenver af van de geafficheerde ‘microstad met allure’, die naast hem zou gaan verrijzen – vol nieuwe luxe winkels, koffietentjes en appartementen voor expats.

Het bezoek aan Jan hield me nog lang bezig. Moet je zelf in een sociale huurwoning wonen om een sociale woonwijk te kunnen herstructureren? Moet je zelf armoede hebben gekend om armoedebeleid te kunnen ontwikkelen? Of moet je zelf in een wijk wonen om er een betere plek van te kunnen maken? Of is het je kunnen voorstellen al voldoende?

Jaren geleden liet Martijn Krabbé in het Tv-programma ‘In Holland staat een huis’ buren elkaars huis verbouwen. Mensen die ervan overtuigd waren hun buren door en door te kennen, gingen vol enthousiasme aan de slag met stylisten en stukadoors. Was de buurvrouw niet dol op paars? Ze droeg tenslotte altijd paarse nagellak. Als kijker verkneukelde je je bij de van het scherm afspattende walging toen de bewoners zagen hoe hun ooit lichte doorzonwoning was getransformeerd tot een psychedelisch paars hol. De serie bleek een waar kijkcijferkanon. En betekende vaak het definitieve einde van de vriendschap tussen de buren.

Het werkelijk kunnen verplaatsen in de ander is een talent dat niet iedereen gegeven is. We kopen verjaardagscadeaus die linea recta in de kast verdwijnen, maken een geestig bedoelde opmerking op een uiterst onhandig moment en doen aannames zonder dóór te vragen. Op basis van hooguit drie halve opmerkingen vullen we de rest automatisch in.

In een wereld waarin iedereen zijn antwoord klaar dient te hebben en zijn mening moet geven, is het lastig toe te geven dat je iets eigenlijk niet weet. Vroeger, als kind, waren we niet anders gewend. De wereld had zo veel geheimen dat we onze ouders, juffen en meesters torpedeerden met vragen. Maar naarmate we ouder worden, wordt vragen stellen steeds meer gezien als een teken van zwakte. Het niet weten, wordt een taboe. En dus gaan we invullen. Vanuit aannames, algemeenheden en rapporten.

Met de opkomst van Big Data en kunstmatige intelligentie is het nog makkelijker geworden je te verschuilen achter cijfers en statistieken, zonder ooit het gesprek aan te hoeven gaan. City dashboards, digital twins, persona’s; ze helpen ons absoluut een beeld te vormen, maar ontslaan ons nooit van onze plicht ook achter de voordeur te kijken en vooral: te luisteren. Om aan te bellen en te vragen wat er werkelijk speelt. Hoe hoog die drempel ook voelt.

Daarom een handig ezelsbruggetje voor de toekomst. Stel jezelf de vraag: kan ik het me werkelijk voorstellen? Als het antwoord ook maar een beetje naar ‘misschien niet helemaal’ neigt, durf dan het antwoord elders op te gaan halen. Want soms is het niet weten het allerbeste dat je kan overkomen.