Hoe Zwolle de spoorzone onderdeel van de stad maakt

In de jaren 90 van de vorige eeuw is de spoorzone rondom station Zwolle ingericht als kantorengebied. Nu, decennia later, is dit deel van de stad toe aan een ingrijpende transformatie en geldt de spoorzone als een van de grootste gebiedsontwikkelingen in de gemeente Zwolle. De ambitie is om te verdichten én te vergroenen.

Innovatiedistrict

Spoorzone Zwolle moet volgens Doesjka Majdandzic een boost geven aan de economie van de stad. En daarbij wordt ingezet op een combinatie van hergebruik van oude werkplaatsen van de NS en innovatieve bedrijven. “Wat je nu ziet in de spoorzone is dat elk gebouw zijn eigen functie heeft. Er gaan ’s ochtends mensen in en ’s avonds zijn ze weer weg. Ons doel is om deze bedrijven onderdeel te maken van de stad.” De historische hallen in het 'ruige' deel van de spoorzone moeten een aantrekkelijke vestigingsplaats worden voor start-ups, scale-ups, cultuur en onderwijs. Niet voor niets wordt de spoorzone intussen aangeduid als het innovatiedistrict van Zwolle. “Zoals Jane Jacobs zei: ‘New ideas need old buildings’."

Door de spoorzone te verbinden aan de rest van de stad, wordt het centrumgebied vergroot. “Dat betekent niet een tweede centrum, maar een aanvulling op het bestaande centrum”, legt Majdandzic uit. Hiervoor gaat de gemeente de samenwerking aan met de al aanwezige partijen in de diverse deelgebieden die in de spoorzone liggen, zoals Hogeschool Windesheim. “We willen het innovatiedistrict samen vormgeven met onder meer werkplaatsen, dienstverlening, onderwijs en cultuur. Dat maakt dat het gebied meerwaarde heeft voor de stad. Door daar woningen aan toe te voegen, ontstaat bovendien de nodige levendigheid.”

Druk op de ketel

Volgens Majdandzic ligt de grootste uitdaging in de verdichtingsopgave. “We verdubbelen het aantal vierkante meters in de spoorzone, dat betekent het toevoegen van zo'n drieduizend nieuwe woningen”, zegt ze. “Hoe zorg je dan voor een prettige verblijfskwaliteit? Dat is complex, want er zijn steeds meer ambities. Energie en groen vragen wat van de ondergrond en door klimaatadaptatie moeten we ook water een plek geven. Tegelijkertijd hebben we het hier over een risicogebied voor overstromingen.”

De opgaven in de openbare ruimte van de spoorzone zijn dus groot. Eén van de maatregelen die Zwolle daarvoor neemt, is het creëren van meer ruimte voor iedereen die fietst en wandelt. “Kijk naar Hanzeland, een gebied naast het station dat met veel asfalt en een parkeergarage perfect is ontsloten voor auto’s”, zegt Majdandzic. “Dat willen wij omkeren door er een verblijfsgebied van te maken, gericht op de voetganger en de fietser en op het openbaar vervoer. Station Zwolle is het op één na grootste ov-knooppunt van Nederland. Waarom moet de auto daar nog dominant zijn?” 

“Anders nadenken over mobiliteit is cruciaal voor stedelijke verdichting met kwaliteit”, vervolgt Majdandzic. Dat zit hem in het afvangen van zoveel mogelijk autoverkeer aan de randen van de stad zodat fietsers en voetgangers zoveel mogelijk ruimte krijgen in de stedelijke gebieden. “Dat is een weerbarstige opgave, want met drieduizend nieuwe woningen moet er best wat parkeerruimte bij, ook al brengen we de parkeernormen naar beneden. Zeker met de ambitie om het parkeren op het maaiveld te vervangen door groen en woningen.”

Natuurinclusieve ambities

Een andere opgave van Spoorzone Zwolle is de vergroening van de buitenruimte. Om die ambitie gewicht te geven, is Zwolle betrokken bij het project Succesvol Implementeren Groene Stadsontwikkeling (SIGS) van de Wageningen University & Research. Het doel is om vergroening van het gebied vanaf het begin van de herontwikkeling van het gebied te stimuleren. Dat is hard nodig, zegt Majdandzic: “In de spoorzone is op dit moment relatief weinig betekenisvolle natuur. Het is vooral beeldgroen: lange wegen met rechte bomenlanen in smalle bermpjes. Net alsof een maquette werkelijkheid is geworden. Ook staan de bomen net aan de verkeerde kant van het voetpad en helpen ze daardoor niet om hittestress te bestrijden. Door nu ruimte voor groen te reserveren, kan dit groeien en volwaardig bijdragen aan onze ambities voor klimaat en verblijfskwaliteit.”

Natuurinclusief bouwen is een expliciet doel in de plannen voor de Spoorzone, zegt Majdandzic. Desondanks is het nog zoeken hoe dit precies vorm moet krijgen. Daarom brengt Zwolle eerst in beeld wat de dragende structuren voor de biodiversiteit zijn, welke soorten er al leven en welke verbindingen gemaakt kunnen worden. Majdandzic noemt daarbij het welbekende voorbeeld van de mussenkast: zonder geschikte beplanting in de omgeving heeft de kast zelf weinig nut. “In dat samenspel tussen gebouwen en omgeving is het belangrijk om ook beheerders vroegtijdig te betrekken om te bepalen wat haalbaar is.”

Betekenis geven

Spoorzone Zwolle is een kansrijk gebied, maar tegelijkertijd – of misschien wel daardoor – een complexe puzzel. Er zijn veel ‘ruimteclaims’, zegt Majdandzic, die ‘we soms met elkaar kunnen combineren en soms ook niet’. Het is daarom zaak om zoveel mogelijk opgaven en ambities met elkaar te verbinden, aldus Majdandzic. “Als je integraal naar de opgave kijkt, kun je met één ingreep al een flinke slag slaan. Denk aan een fietsstraat. Als je het asfalt minder breed maakt, kun je meer groen aanleggen. Als je het juiste groen kiest, kan het betekenis krijgen voor de biodiversiteit. En door meer bomen te planten, kun je voetgangers schaduw bieden tijdens hittestress.” Voor de stedenbouwkundige is deze manier van ontwikkelen dé kans om bij te dragen aan een duurzamere wereld. “Dat is ingewikkeld, maar kijk naar het Stationsplein: daar hebben we ambities op het gebied van vergroening, klimaat en mobiliteit op zo'n manier geïntegreerd dat het tot een betere leefomgeving heeft opgeleverd. Je ziet daar mensen genieten op het plein.”