Stadmaker Floor Ziegler: “De stem van de omgeving kan ontwerpen beïnvloeden”

Stadmaker Floor Ziegler schreef samen met haar partner Teun Gautier het boek Een Wereld van Gemeenschappen. Een verzameling case-studies, reportages, interviews en praktische tips voor het organiseren van buurtprojecten. Het boek toont een dwarsdoorsnede van bewoners-initiatieven in Nederland. Daarnaast is het een verslag van de persoonlijke ontdekkingstocht die Ziegler de afgelopen vijftien jaar maakte. Vanuit haar achtergrond als producent in de klassieke muziekwereld, richtte zij in 2008 de Noorderparkkamer op, een culturele huiskamer in Amsterdam-Noord.

Onderdeel gemeenschap

Oorspronkelijke buurtbewoners zagen het paviljoen waar onder andere concerten werden gegeven als illustratief voor de toenemende gentrificatie van hun wijk. Door hen actief bij de ontwikkeling van activiteiten te betrekken, keerde dit sentiment. “Alcoholisten die in het Noorderpark rondhingen, wilden eerst niks van de plannen weten. Maar uiteindelijk draaiden ze diensten in de Noorderparkbar,” vertelt Ziegler. “Ze voelden zich betrokken, gezien en erkend. In de kern wil iedereen dat: onderdeel zijn van een gemeenschap.”

De Noorderparkkamer vormde het startschot van Ziegler’s carrière als ‘stadmaker’. In haar eigen Amsterdam-Noord ontwikkelde ze ‘broedstraten’ waar kunstenaars voorrang op woning en werkplek krijgen, op voorwaarde dat ze iets terugdoen voor de buurt.

In 2014 liet Ziegler Amsterdam symbolisch achter zich door een voettocht naar het Friese Reduzum te maken. In het dorp met zo’n 1.300 inwoners is 84 procent van de huishoudens lid van Doarpsbelang, dat via werkgroepen projecten initieert om de leefbaarheid van het dorp te vergroten. Al in 1994 hebben de dorpsbewoners samen een windmolen laten bouwen, uit de opbrengsten zijn een woonwijk en jachthaven mede gefinancierd. Ziegler: “Reduzum is één grote wijkonderneming. Dat werkt omdat ze het belang van mienskip begrijpen, de onderlinge verbondenheid binnen een gemeenschap.”

Stadmakers

Stadmakers hebben tot doel gemeenschappen te vormen en de zeggenschap van burgers over hun buurt te vergroten, legt Ziegler uit. “Stadmakers zijn mensen die opstaan in hun eigen leefomgeving en er projecten opzetten. Rond eenzaamheid, duurzaamheid, of voedsel – het kan van alles zijn. Stadmakers hebben daar hun vak van gemaakt. Het zijn professionele bewoners die functioneren als brug tussen de leef- en systeemwereld.”

Ziegler is met haar bureau ZieglerGautier een verbinder van stadmakers. Overheden, projectontwikkelaars en maatschappelijke organisaties huren hen in om maatschappelijke en sociale vraagstukken in kaart te brengen. “Je kan in drie dagen een redelijk compleet beeld van een plek krijgen. Ik stap simpelweg op mensen af en vraag: wat speelt er in dit dorp, waar lopen mensen tegenaan in deze wijk, wat zijn belangrijke thema’s in deze stad?” Samen met ‘sleutelfiguren’, mensen die een centrale rol in het maatschappelijk leven vervullen, dragen ze oplossingen aan om de leefbaarheid van plekken te vergroten.

Meeschrijven aan tenders

ZieglerGautier wordt regelmatig door projectontwikkelaars betrokken in de tenderfase van woningbouwprojecten. Hun bekendste samenwerking is Jonas, een appartementencomplex in de Amsterdamse wijk IJburg. Het heeft onder een buurthuiskamer met werkplekken voor zzp’ers, een openluchtbioscoop en een waterbassin op het dak waar kinderen leren zwemmen – functies die op voorspraak van Ziegler in het ontwerp zijn opgenomen.

“Amvest was de eerste projectontwikkelaar die stadmakers wist te vinden,” vertelt Ziegler. “Zo’n eerste tocht is altijd het meest authentiek. Ik ben IJburg ingegaan, heb bewoners gesproken en stadmakers om tafel gezet. Bij het tenderteam vertelde ik wat ik had gehoord en dan gingen de architecten ter plekke zitten tekenen. Ik ontdekte dat door de stem van de omgeving te horen, ik ontwerpen kan beïnvloeden.”

Jonas is door de Branchevereniging Nederlandse Architecten uitgeroepen tot het beste gebouw van 2023. Het betrekken van stadmakers in ontwerpprocessen is steeds meer gemeengoed aan het worden. Teun Gautier voert momenteel gesprekken met het Ministerie van Binnenlandse Zaken om stadmakers al bij de uitvraag van tenders te betrekken. “Je krijgt natuurlijk een heel andere uitvraag als je stadmakers vraagt wat er in een gebied speelt. Die weten als geen ander wat de thema’s zijn, wat er mist en waar de behoeftes van buurtbewoners liggen.”

Gelijkwaardige relaties

Vanuit een gelijkwaardige relatie tussen bewoners en ontwikkelaars projecten ontwerpen, voegt volgens Ziegler waarde toe. “Overheden, projectontwikkelaars en woningcorporaties zijn te groot geworden. Het contact tussen systeem en samenleving is daardoor verstoord geraakt,” stelt ze. “Veel ontwerpen zijn ver af komen te staan van de mensen die er in leven. Dat wekt weerstand op.”

Ziegler wijst in dat licht op inspraakrondes waar vooral boze buurtbewoners en mensen met veel vrije tijd op afkomen. “Er gaat heel veel energie verloren in het oplossen van die boosheid. En als ontwerpen niet zijn afgestemd op wensen uit de samenleving, ontstaan zielloze plekken waar mensen weinig verbinding mee voelen. Vaak worden er dan alsnog stadmakers en creatieven ingevlogen om een gemeenschap te bouwen. De waarde van plekken waar mensen fijn wonen, waar van alles gebeurt en het bruist, is uiteindelijk hoger.”

Belangeloos vragen stellen

“De essentie van onze projecten is vrijwel altijd: durf je te bewegen naar een vreemde? Durf je open te vragen: wie ben jij, wat houdt jou bezig, waar word je blij van, wat zijn je drijfveren?” Dat is voor professionals niet altijd eenvoudig, merkt Ziegler op. “Vaak worden mensen vanuit een systeem benaderd: ‘ik ben ambtenaar en nodig jou uit te participeren’. Er wordt gevraagd mee te denken over plannen die al ver ontwikkeld zijn. Als het belang van de ambtenaar dan botst met het belang van de burger, levert dat direct confrontatie op.”

Daarom pleit Ziegler voor belangeloos vragen stellen, vanuit een oprechte interesse in de ander. “Tot de grote verrassing van projectontwikkelaars en architecten leveren dat soort gesprekken vaak ook nog concrete ideeën op. Zo kan je de gouden ingeving krijgen om een buurthuiskamer aan een appartementencomplex toe te voegen. Echt in gesprek gaan levert voor iedereen winst op.”

Ziegler en Gautier zijn als kwartiermakers betrokken bij de oprichting van het Huis van Actief Burgerschap. Samen met het VSB Fonds en de Bibliotheek Utrecht nodigen ze komend jaar alle sleutelfiguren van de bewonersbeweging uit om zich te verbinden en kennis te delen. Zo moeten netwerken op het gebied van burgerinitiatieven ontsloten worden, die nu nog sterk versnipperd zijn. Doel is een gelijkwaardige gesprekspartner te worden voor overheden.

Eerder richtten ze al de StadmakersCooperatie op. Dit is een netwerk van ongeveer 4.000 stadmakers uit het hele land die gekoppeld kunnen worden aan opdrachtgevers. Ziegler: “De systeemwereld denkt nu nog vaak: wat een schattige bewonersinitiatieven, leuk zo’n moestuintje op de hoek. Maar er zijn in Nederland duizenden moestuintjes op de hoek van de straat. Vaak werken dit soort initiatieven domeinoverschrijdend. Een moestuin voegt groen in de wijk toe, maar gaat ook eenzaamheid tegen. Al die initiatieven samen, daar gebeurt het. Daar wordt eenzaamheid opgelost, daar krijgt de energietransitie vorm.”