Stadsdebat 2017 - Wonen in de slimme stad

Het Stadsdebat is een Rotterdamse traditie geworden. Elk jaar nodigt Woonstad Rotterdam toonaangevende sprekers uit over een belangrijk en actueel onderwerp. Het doel is om professionals uit ons werkgebied te inspireren en te verrassen met onverwachte inzichten. De genodigden dit jaar zijn achtereenvolgens Michel Muurmans (manager Smart Home Eneco Innovation & Ventures), René van der Meer (directeur AnalyseCentrum), Vincent Everts (trendwatcher en dagvoorzitter) en Martijn de Waal (onderzoeker lectoraat Play and Civic Media Hogeschool van Amsterdam. Het debat is interactief: deelnemers kunnen met hun smartphone vragen stellen en stemmen over de verschillende stellingen.

Grootstedelijke uitdagingen

Maria Molenaar, voorzitter Raad van Bestuur Woonstad Rotterdam, opent de de dag. Zoals talloze Rotterdammers koestert ze warme herinneringen aan Tropicana, het oude zwem- en feestparadijs dat als proeftuin voor de circulaire economie een tweede leven is begonnen. De zaal waarin we ons bevinden is de voormalige discozaal. Achterin staat een kweekopstelling van algen en een demonstratie van hoe je van fruitafval leer kunt maken. Dit zijn twee van de innovaties die in BlueCity plaatsvinden.

Innovatie is ook het onderwerp van vanmiddag. Maria Molenaar benadrukt dat het niet zal gaan over gadgets, maar over de groeiende grootstedelijke problematiek. De cijfers spreken boekdelen: in 2030 zal 60 procent van de aardbewoners stedeling zijn en in 2050 zal dit gestegen zijn tot 70 procent. Steden zijn momenteel verantwoordelijk voor één derde van het energieverbruik en zorgen voor 80 procent van de CO2-uitstoot.

De stelling waarmee de dag wordt afgetrapt luidt:

Toon

De eerste spreker is Michel Muurmans van Eneco. Hij is een van de mensen achter het succes van Toon, de slimme thermostaat van het bedrijf. Met zo’n 300.000 aangesloten abonnees is Eneco met afstand de marktleider in Nederland. Michel Muurmans wil laten zien hoe Toon bij Eneco voor een omslag in het denken heeft gezorgd.

Toon is gebaseerd op ‘primaire sensoren’, meettechnologie die de laatste jaren sterk in prijs is gedaald. Hierdoor kunnen mensen voor een lage prijs inzicht krijgen in het energiegebruik van hun huishouden. De directe beloning voor de gebruiker is besparing. Toon verdient zichzelf terug door kostenbesparing op de energierekening, omdat de gebruiker in ‘real-time’ ziet wat hij verbruikt.

Maar voor Eneco is Toon veel meer dan een gadget om klanten geld te laten besparen. Het apparaatje –en de data die het oplevert- maakt het mogelijk om allerlei diensten rond energie te ontwikkelen. Dat kan gaan om het managen van zonne-energie of een fijn afgesteld binnenklimaat, maar ook om zaken als beveiliging of het zo voordelig mogelijk opladen van een elektrische auto.

Met andere woorden: dankzij Toon ontwikkelt Eneco zich van een commodity-leverancier tot een innovatieve aanbieder van diensten.

Slimme data

René van der Meer is de tweede spreker van de middag. Hij is directeur van het Arnhemse AnalyseCentrum, een in big data gespecialiseerd bedrijf. Hij ziet de slimme stad als ‘een belofte om de leefbaarheid te verbeteren’ door ‘te weten wat er speelt’ met behulp van sensoren en data uit informatienetwerken.

Van der Meer vertelt dat het grootschalig verzamelen van persoonlijke data in feite al zestig jaar bestaat. Bedrijven als Wehkamp doen al meer dan een halve eeuw onderzoek om in te kunnen schatten of mensen die producten bestellen betrouwbare betalers zullen zijn.

De inmiddels beschikbare gegevens over Nederlanders is immens. Van de 7,6 miljoen huishoudens zijn op adresniveau gegevens bekend van 1.350 bronnen voor 16.500 variabelen. Het AnalyseCentrum heeft hieruit 50 profielen gedestilleerd: groepen van mensen die in hun situatie en gedrag sterk overeenkomen.

Speciaal voor dit Stadsdebat heeft René van der Meer de gegevens van verschillende Rotterdamse wijken opgezocht. Hij laat per wijk grafieken zien waarin mensen binnen één profiel worden getoond als een gekleurde bol. In één keer wordt de dynamiek van een wijk zichtbaar. De verschillen zijn opvallend. Katendrecht laat bijvoorbeeld een diverse samenstelling zien van modaal en beneden modaal; van werkend en werkloos; en van alleenstaand en gezinnen met kinderen. Spangen laat een eenzijdig beeld zien: de beneden-modale groepen zijn oververtegenwoordigd.

Paneldiscussie

De presentatie van René van der Meer roept de nodige vragen op, die aan de orde komen tijdens een paneldiscussie met Nuray Gokalp (information technology manager gemeente Amsterdam), Wouter van Noort techniekredacteur NRC Handelsblad) en de eerste spreker Michel Muurmans (Eneco).

Van der Meer had het onderwerp privacy al benoemd als een van de valkuilen van de slimme stad. Volgens Wouter van Noort moeten commerciële partijen met de nodige argwaan bekeken worden. Ze hanteren ‘Silicon Valley values’. Data zijn handelswaar en gaan uiteindelijk naar de hoogste bieder. Volgens Nuray Gokalp zijn persoonlijke gegevens echter nog altijd goed beschermd: ‘We zitten er bovenop’.

Michel Muurmans voegt daaraan toe dat het belangrijk is dat mensen en overheden zich bewust zijn van de informatie die verzameld wordt. 30 procent denkt nog altijd dat ze ‘in charge’ zijn.

Smart mobility

Na de pauze neemt dagvoorzitter Vincent Everts zelf het woord over het onderwerp smart mobility. Hij neemt het publiek allereerst mee naar Noorwegen, waar bushaltes een veelzijdig leven leiden: naast opstappunt dienen ze onder andere als zenders voor snel internet en meetpunt voor luchtkwaliteit en geluidsoverlast.

Vincent Everts is een ‘early adopter’ als het gaat om elektrisch rijden. Hij was de trotse bezitter van een van de eerste Nissan Leafs en is sindsdien overgestapt op steeds weer nieuwere modellen, die ook steeds goedkoper worden. Autobezit zal volgens de trendwatcher snel plaatsmaken voor diensten met zelfrijdende auto’s, zoals Uber. Hij laat een indrukwekkend filmpje van een zelfrijdende auto zien en vertelt erbij dat dit tot tien keer minder verkeersdoden zal leiden. Bellen tijdens het zélf rijden zorgt juist voor 26 maal meer ongelukken.

Door zelfrijdende diensten kunnen parkeerplaatsen bovendien uit de stad verdwijnen. De huidige parkeerplaatsen zijn een toonbeeld van lage efficiëntie: auto’s staan 95% van de tijd ongebruikt te wachten. Ook hier kunnen sensoren een rol spelen: parkeerplaatsen die weten wanneer ze vrij zijn, kunnen voor veel verbetering zorgen.

De platformsamenleving

Het laatste onderwerp van de middag is de opkomst van digitale platforms. Spreker Martijn de Waal doet hier onderzoek naar voor de Hogeschool van Amsterdam. Hij laat een honderd jaar oude foto van Parijs zien. Winkeliers hebben de gehele voorgevel van hun pand voorzien van teksten met informatie voor de voorbijganger. Zijn volgende beeld speelt zich een eeuw later af: nu geeft een app de gevraagde informatie over winkels in een Parijse straat.

Digitale platforms zijn er in allerlei vormen. We zoeken een restaurant met Iens of stippelen een wielren- of hardlooproute uit met Strava. Ze vervangen voor een deel oude organisatievormen. Nederlanders zijn door Strava meer gaan wielrennen, maar worden minder vaak lid van een vereniging. In Amsterdam is een populaire hardlooproute van het platform in de ‘fysieke wereld’ gemarkeerd met een start- en finishlijn.

Ook voor buurten en wijken bestaan er inmiddels een veelheid aan platforms. De Waal geeft voorbeelden uit het Rotterdamse Pendrecht. Daar bestaat al jaren een weblog door een vrijwilliger, maar er is ook een pagina van ‘Like je Wijk’. Andere buurtplatforms zijn Peerby, Nextdoor en talloze initiatieven op Facebook. De invloed hiervan op het sociale leven is groot en groeiend. Vraag en aanbod komen op een nieuwe manier bij elkaar en er ontstaan nieuwe vormen van groepsvorming (en uitsluiting!).

Vanwege de gedeelde belangen verdienen platforms de aandacht van woningcorporaties. Daarbij is oplettendheid geboden. De opzet van een platform bepaalt vaak de agenda. Sommige platforms benadrukken veiligheidsissues terwijl anderen juist sociale contacten stimuleren.

Inspirerende middag

De slimme stad is een ontwikkeling waarvoor nu de eerste stappen worden gezet. We hebben vanmiddag een paar vergezichten bekeken. Sensoren zullen een steeds grotere rol spelen. Ze verzamelen gegevens waarmee het dagelijks leven op allerlei vlakken verbeterd kan worden. De meetgegevens vormen de basis voor allerlei nieuwe diensten. Aangenaam zelfstandig wonen tot op hoge leeftijd wordt voor steeds meer mensen mogelijk.

Dankzij big data is gedrag met veel meer precisie te voorspellen. Ook overheden en woningcorporaties kunnen hier van profiteren. Privacy en misbruik van gegevens zijn daarbij een belangrijk punt, maar big data kunnen bijvoorbeeld ook helpen om uitsluiting tegen te gaan.

In de slimme stad is het file- en parkeerprobleem straks misschien verleden tijd. Zullen ook sociale problemen verdwijnen? Digitale platforms maken het in elk geval mogelijk om directer met elkaar te communiceren.

 Bekijk hier alle presentaties

• Presentatie van Maria Molenaar
• Presentatie van Michel Muurmans
• Presentatie van René van der Meer
• Presentatie van Vincent Everts
• Presentatie van Martijn de Waal