Stapje voor stapje naar de Omgevingswet

Omgevingsvisies

Binnen de Omgevingswet is de omgevingsvisie een belangrijk instrument. In de afgelopen anderhalf jaar hebben negen pilots onder begeleiding van de BNSP de eerste stappen gezet naar een omgevingsvisie. De belangstelling was groot. Daarom hebben in een tweede ring nog negentien andere overheden deelgenomen ten behoeve van kennisuitwisseling. In de Eindrapportage Pilots omgevingsvisie zijn de ervaringen zijn gebundeld. Hieruit blijkt dat werken in de geest van en onder de Omgevingswet niet iets is dat in korte tijd kan. Het vraagt een lang traject van vallen en opstaan, maar ook van gewoon doen.

Zo geven de pilots aan dat een cultuurverandering nodig is: meer integraal werken en een andere werkwijze met meer participatie en co-creatie. Vertrouwen geven en verantwoordelijkheid nemen, sturen op zo min mogelijk sturing: termen die misschien makkelijk lijken, maar niet zo snel zijn gedaan. Dit vraagt om andere omgangsvormen, binnen een overheid, tussen overheden en tussen overheid en maatschappij. Vanuit de pilot is er weinig optimisme dat de verandering zal lukken binnen enkele jaren. Binnen de pilot zijn ervaringen opgedaan met het continue werken aan draagvlak. Het proces is vormgegeven in kleine stapjes (de olievlek-methode). Maar ook per stap evalueren wat de gevolgen zijn voordat een volgende stap wordt genomen (pad-afhankelijke beslissingen), lijkt goed te werken of een methode waarbij eerst een omgevingsvisie-light wordt opgesteld en vervolgens volgende stappen worden genomen (opschalingsmethode).

Een Omgevingsvisie lijkt wel een goede kapstok om te beginnen met het integraal werken. Door te werken met integrerende thema’s, door problemen centraal te stellen, gebiedsgericht te werken en gemeenschappelijke kernwaarden en belangen te benoemen als ‘wenkend perspectief’, wordt integrerend werken bevorderd.

Omgevingsplannen

Medio 2015 zijn er al 45 duurzame innovatieve experimenten onder de Crisis- en herstelwet die vooruitlopen op het omgevingsplan. Dit aantal groeit gestaag. Eind vorig jaar is een inspiratiegids uitgekomen, waarin ervaringen tot nu toe zijn gedeeld. Deze inspiratiegids krijgen gemeenten die meedoen aan een experiment onder de Crisis- en herstelwet. De inspiratiegids geeft een werkwijze in vier stappen aan: ordenen van de basis-ingrediënten, confronteren, prioriteiten/rode draad aangeven, vertalen c.q. vastleggen. Het aantal omgevingsplannen (officieel: bestemmingsplan met verbrede reikwijdte) dat is vastgesteld of in procedure is, is nog op twee handen te tellen. Hieruit blijkt maar weer dat het opstellen van een omgevingsplan ingewikkelder is dan een bestemmingsplan.

Op 27 januari is het omgevingsplan Buitengebied Boekel terinzage gelegd. Het eerste omgevingsplan voor een buitengebied. Boekel heeft de innovatie opgezocht door gebruik te maken van de verbrede reikwijdte, gericht op de kwaliteit van de fysieke leefomgeving (inclusief het aspect gezondheid), maakt meer binnenplans mogelijk met een eenvoudiger procedure en heeft de digitale toegankelijkheid voor burger vergroot (met 1 klik zijn alle regels voor je perceel inzichtelijk). Hoe dat eruit ziet? Dat kan je via deze link zien.

Dit omgevingsplan is integraler dan een bestemmingsplan. Maar er is voor gekozen om eerst de meest voor de hand liggende onderwerpen op te nemen voor integratie of deregulering. Zo is de pilot overzichtelijk en kan de planning gehaald worden. Het omgevingsplan heeft een modulaire opbouw. Zo kunnen later relatief eenvoudig modules toegevoegd worden en het omgevingsplan gecompleteerd worden. Zo kan de vaart erin blijven en verspreidt de werkdruk zich over een langere periode. Belangrijke les: in één stap een grote verandering bewerkstelligen, werkt niet.

Wel of geen pilot?

Uit de pilots voor de Omgevingsvisie en verschillende omgevingsplannen, blijkt dat het helpt om een experiment of een pilot te zijn. Dit geeft extra status aan een project, waardoor sneller ambtelijk, bestuurlijk en maatschappelijk draagvlak kan worden gecreëerd voor een andere manier van werken. Om goed voor te bereiden op de Omgevingswet, lijkt het daarom verstandig een pilot te zijn. De Crisis- en herstelwet geeft mogelijkheden om alvast voor te sorteren op de Omgevingswet. Maar een inspirerende projectleider die anderen kan enthousiasmeren is net zo belangrijk. Het blijft mensenwerk.

Er zijn ook legio andere mogelijkheden. Binnen het programma van Nu al Eenvoudig Beter heeft Platform31 verschillende voorbeelden van werken onder de Omgevingswet onder de aandacht gebracht (zie platform31.nl/naeb). Zo kunnen processen nu al vaak sneller gaan, zonder gebruik te hoeven maken van de Crisis- en herstelwet of kan participatie al op een andere manier worden ingestoken. Maar de reikwijdte van het bestemmingsplan blijkt ook vaak al groter dan veel mensen denken.

Kennis opdoen en kennis delen

Werken met de Omgevingswet betekent meer dan integraler werken: meer aandacht voor participatie, verandering in digitalisering. En dan zijn er nog andere grote maatschappelijke opgaven, zoals de energietransitie of krimp, waarop omgevingsvisies een antwoord moeten geven. Juist de integrale benadering van omgevingsvisies geeft kansen om met deze thema’s aan de slag te kunnen.

In de evaluatie van de Pilots Omgevingsvisie geeft de BNSP een aantal algemene aanbevelingen:

• meer duidelijkheid nodig over relatie omgevingsvisie met andere instrumenten (zoals kostenverhaal, MER-plicht);
• afstemming zoeken met andere bestuurslagen, partners en gebruikers: in best practices ophalen wat werkt en niet werk bij afstemming tussen verschillende schaalniveau.
• grote behoefte om vervolg te geven aan de opgebouwde community
• lessen ophalen in de praktijk t.b.v. implementatie, digitaal stelsel en wetgeving

Leren van pioniers en al lerend doen. Maar ook niet te snel willen gaan en dus vroeg starten. Dat zijn belangrijke uitgangspunten voor de implementatie van de Omgevingswet, die naar verwachting in 2018 in werking treedt. Het voorwoord van de eindevaluatie schrijft: “De pilots geven vertrouwen, de wil is er.”

Meer informatie

• Evaluatie pilots Omgevingsvisie

Bron: platform31.nl