Stationsgebied Leiden als duurzaamste kilometer van Nederland

Iedereen kan verduurzamen in kleine stapjes. Een eigenaar plaatst zonnepanelen op zijn gebouw. Een gebouweigenaar regelt een deelauto. De gemeente legt wat meer groen aan. Dit zijn prachtige ontwikkelingen die we moeten koesteren. Maar de echt grote sprong vooruit komt op het moment dat we alle energie bundelen en elkaar versterken. Vanuit die gedachten werken 29 partijen in de gemeente Leiden samen aan de versnelling van de verduurzaming van het Stationsgebied en de naastgelegen Schipholweg.

Waarom? Heel simpel: omdat we de stadsentree willen verdichten én een gezonde leefomgeving willen bouwen. Met de duurzaamste kilometer combineren we een intensieve verstedelijkingsopgave met een verbetering van duurzaamheid en leefkwaliteit. Dit vraagt wel om een andere aanpak dan gebruikelijk.

De echt grote opgaven voor verduurzaming kunnen alleen opgepakt worden op gebiedsniveau: lokale energieopwekking en -opslag, biodiversiteit, hittestress en wateroverlast. Deze opgaven vragen om een intensieve samenwerking tussen publieke en private partijen en staan of vallen met voldoende maatschappelijk draagvlak.

Binnen deze opgaven liggen veel afspraken echter ver weg in de tijd: ‘Parijs’, ‘Nederland van gas los’ en ‘Leiden klimaatneutraal’ zijn doelstellingen voor het jaar 2050. De stap is dan groot naar wat een ondernemer, ontwikkelaar of gemeente morgen (of vandaag al) in haar projecten kan doen om deze grotere vraagstukken aan te pakken. De gemeente Leiden concludeerde dat dit een andere aanpak vraagt, bottom-up-vanuit energie en ambitie. Geen verordening, maar coalitie.

Community

Het Stationsgebied en de Schipholweg in Leiden vormen samen een langgerekte gebiedsontwikkeling van één kilometer met in het hart Leiden Centraal Station. Alle betrokkenen in dit gebied zijn op hun eigen manier met verduurzaming bezig. Begin 2018 concludeerden we dat dit effectiever kon: geen individuele aanpak, maar samenwerking. Het idee voor het vormen van een community was geboren. Een ‘coalitie van ambitie’, die met elkaar leert en experimenteert.

De community is in 2018 officieel gelanceerd en inmiddels hebben 29 partners zich gecommitteerd door het tekenen van de Green Deal ‘Duurzaamste Kilometer van Nederland’. Deelnemers zijn niet alleen vastgoedpartijen (ontwikkelaars, bouwers, beleggers, financiers) en overheden (provincie, gemeente, waterschap, omgevingsdienst), maar ook bedrijven, zoals Rabobank, NS en ProRail en belangenorganisaties, zoals Leiden Centre for Innovation and Entrepreneurship (PLNT), het Business Platform Schipholweg en niet te vergeten bewoners.

Het ultieme doel is om in 2025 de Duurzaamste Kilometer van Nederland te zijn. Die stip op de horizon is cruciaal; daar wordt iedereen enthousiast van. Bij de start heeft iedereen daar een eigen gedachte bij, en gaandeweg definiëren we wat we bereikt hebben als het 2025 is. Wat we nu al weten, is dat we in deze kilometer hoge dichtheid combineren met een hoge mate van duurzaamheid. Daarnaast vullen we tijdelijke ruimtes in en hebben we oog voor verduurzaming van de tussenruimtes. En daarmee leren we over het verduurzamen van gebieden. Daarnaast, minstens zo belangrijk, leren we gaandeweg over de samenwerking tussen publieke en private partijen en bewoners. Het gebruikmaken van de inzet en creativiteit van de community maakt deze aanpak anders en uniek.

Vrijwillig, maar niet vrijblijvend

We werken in de community vanuit 7 duurzaamheidsthema’s: (zonne)energie, groen, water, circulariteit, mobiliteit, warmte-koude en gezondheid, die elk hun eigen duurzame case kennen. Binnen elk thema heeft de community projecten gedefinieerd die gezamenlijk bijdragen aan de ambitie. Deze projecten hebben publiek-private samenwerking nodig om succesvol te zijn, moeten concreet resultaat opleveren en een positieve business case hebben. Als ze daaraan voldoen, is de kans namelijk groot dat er voldoende energie en middelen aanwezig zijn om ook echt tot resultaten te komen en zo de grote verduurzamingsopgaven te slechten.

De deelnemers die energie krijgen van een thema of onderliggend project, stappen met elkaar in een groepje dat dit verder oppakt en uitwerkt. Projecten waar we nu aan werken, zijn quick wins, waaruit mogelijke beleidswijzigingen volgen, zoals deelmobiliteit op gebiedsniveau, circulaire bouw/sloop en het dubbel gebruik van daken. Deze aanpak zorgt voor een vliegwiel om de lange-termijnuitdagingen aan te kunnen.

Hoe we dit precies organiseren, ontdekken we gaandeweg. We werken met een community- en een innovatiemanager die de samenwerking en projecten aanjagen. Voor de verdeling van inzet en kosten spraken alle partijen bij de ondertekening van de Green Deal een fair use policy af; wie veel profijt heeft, brengt ook veel in. Dat klinkt eenvoudig, maar is praktisch nog een uitdaging. Ook hierin experimenteren we, evalueren we en sturen we bij.

Eerste resultaten

Pal naast station Leiden Centraal, midden in de Duurzaamste Kilometer van Nederland, ontwikkelen en bouwen Hurks en Van Wijnen in opdracht van Syntrus Achmea Real Estate & Finance een multifunctioneel gebouw, genaamd ‘Lorentz’. Het gebouw van in totaal 36.000 m² bvo is in 2016 vergund en nadert zijn realisatie eind 2019. Het gebouw kende al veel duurzame elementen: een daktuin, veel flora- en fauna-maatregelen ten behoeve van biodiversiteit, een grote publieke fietsenstalling van 4.800 plekken, een eigen WKO en een aansluiting op de stadsverwarming (en dus gasloos).

Zowel Hurks, Van Wijnen als Syntrus Achmea zijn partners van het eerste uur in de Duurzaamste Kilometer. Dit heeft hun ambities voor de verduurzaming van Lorentz nog groter gemaakt. Mede door de ondersteuning vanuit het Europese SPONGE 2020 project hebben Hurks en Van Wijnen samen met Syntrus Achmea en de gemeente Leiden het initiatief genomen om, terwijl de bouw al was begonnen, een Polderdak te realiseren op één torendak. Dit dak heeft een fors groter bergend vermogen voor regenwater dankzij een slim retentiedak. Lorentz draagt daarmee stevig bij aan de gebiedsopgave om water te bufferen en niet, of vertraagd, af te voeren naar het riool.

Ook wordt op dit retentiedak in droge periodes  water opgeslagen voor de beregening van de lager gelegen daktuin, zodat geen drinkwater meer verspild wordt. Zonder samenwerking tussen de gemeente, het waterschap en de drie betrokken marktpartijen in de Duurzaamste Kilometer van Nederland was deze extra stap niet gezet. En dat is het mooie; de kansen worden snel verzilverd, zelfs nog tijdens de bouwfase.

Voor diverse andere transformaties en nieuwbouwprojecten die nog in de ontwikkelfase zijn, nemen we de lessen van Lorentz mee om nog duurzamere gebouwen te realiseren. Daarnaast schalen we de successen op van projecten waar we mee aan het werk zijn, zoals een collectieve warmte- en koudevoorziening, deelmobiliteit, radicale vergroening, circulariteit en meer. Op 21 juni is de ‘Dag van de Duurzaamste Kilometer’. Daarop laten we aan Leiden en de rest van de wereld zien wat samenwerking oplevert. 

Cover: buroJP