Stedelijke gebiedstransformatie: durf over grenzen sectoren heen te kijken

Transformeren voor de toekomst. Dat thema brengt ruim 350 deelnemers vanuit overheden, corporaties, kennisinstellingen, adviesbureaus en marktpartijen op 2 juni 2022 bij elkaar in de Fokker Terminal in het Haagse transformatiegebied De Binckhorst. Volgens Jop Fackeldey, voorzitter van het programma Stedelijke Transformatie, kan gebiedstransformatie veel bijdragen aan de urgente opgaven van vandaag en morgen. Hij maakt een vergelijking met het tv-programma 'Heel Holland Bakt', waar deelnemers met een keiharde deadline bijzondere resultaten boeken. “Dat geldt ook voor binnenstedelijke gebiedstransformaties: kijken wat waar past, leren van elkaar en weten hoe je met goede ingrediënten mooie leefomgevingen kan maken, die ook in de toekomst goed blijken te werken.”

Meer, sneller, beter

“Het kan wél!”, benadrukt Anne Koning, gedeputeerde van de provincie Zuid-Holland. Ze noemt toevoegen van woon- en werkplekken belangrijk om steden vorm te geven waarin starters een toekomst kunnen opbouwen. “We willen meer, sneller en beter. Gelukkig is er weer een Rijksoverheid die daar steun voor gaat geven.” Dat er veel bij komt kijken is duidelijk: infrastructuur, stikstof, geluid, betaalbaarheid, klimaatadaptatie. Het zijn allemaal zaken om samen de schouders onder te zetten.

Uitvoeringskracht

Jeanet van Antwerpen van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) deelt de belangrijkste conclusies uit het rapport Geef richting, maak ruimte. Nederland moet de komende jaren op de schop en dat is echt anders dan in de tijd van de Vinex. Er zijn nieuwe opgaven bijgekomen zoals de energietransitie, mobiliteit, circulaire economie en biodiversiteit. “We moeten aan de bak”, stelt Van Antwerpen. Niet decentraal en sectoraal, zoals de afgelopen 20 jaar, maar in samenhang en met een sterkere rolvervulling waarbij partijen elkaar aanspreken. De provincies, het Rijk, de regio’s en gemeenten, maar vooral ook de mensen die er wonen en werken. “Benut de lokale kennis en betrokkenheid van bewoners, ondernemers en organisaties.” Zoek naar uitvoeringskracht op gebiedsniveau, is haar boodschap: stop met plotdenken en creëer een fusie van belangen.

Ambities en regie

“Ik was directeur woningmarkt en ben nu directeur woningbouw.” Met deze verschuiving geeft Marja Appelman van het ministerie van BZK aan dat de boodschap van de Rli goed is geland bij de nieuwe regering. Het Rijk neemt meer regie. Appelman legt uit wat ze daarmee bedoelt: “Duidelijkheid creëren zodat iedereen weet wat-ie te doen heeft en we samen aan de slag kunnen. Daarop moeten partijen elkaar ook aanspreken.” De ambities zijn hoog: 100.000 woningen per jaar realiseren, zowel permanent als tijdelijk. Diverse financiële impulsen vanuit het Rijk helpen om te versnellen en uitvoeringskracht te vergroten. Daarnaast biedt het ministerie extra menskracht voor grootschalige integrale woningbouw, waaronder ook veel transformatiegebieden. Door betere samenwerking hoopt Appelman sneller van plan tot realisatie te komen, nu duurt dat gemiddeld nog 10 jaar.

Hierna zoomt Appelman in op gebiedstransformatie. Ook daaraan levert het Rijk op verschillende manieren een bijdrage. “Helaas nog niet integraal”, geeft ze toe. Half juni presenteerde haar ministerie het Nationaal Transformatieplan waarin alle stimuleringsmaatregelen zijn terug te vinden, zoals de Woningbouwimpuls, het Volkshuisvestingsfonds, een Transformatiefaciliteit en impulsaanvragen voor winkelgebieden. “Daarmee kunt u aan de slag.”

Cultuur van samenwerken

Samenwerken en zoeken naar de menselijke maat. Dat is de rode draad bij het panelgesprek als laatste onderdeel van het plenaire programma. Mohamed Baba (bestuursvoorzitter van woningcorporatie Haag Wonen) wijst op de Haagse Tafel Wonen, waarin corporaties, beleggers en ontwikkelaars elkaar ontmoeten om elkaars belangen te begrijpen. “Maar blijf niet alleen praten”, is zijn pleidooi. “Heb vertrouwen in de fusie van belangen en probeer niet alles vooraf dicht te timmeren. Investeer in begrip, dan is er veel mogelijk.”

Ook Desirée Uitzetter, directeur gebiedsontwikkeling bij BPD en voorzitter van NEPROM, pleit voor vergroting van de cultuur van samenwerken. In sommige gemeenten ziet ze al goede voorbeelden, maar ze ziet dat graag ook op regionaal niveau. Juist in het voortraject hoopt ze op versnelling door slimmer met elkaar samen te werken. Als dilemma ziet ze ook de sectorale indeling van subsidies terwijl integrale gebiedsaanpak gewenst is. “Kan dat niet slimmer?” Tom Daamen, directeur van Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG), benadrukt eveneens het belang van regionale samenhang. Juist op dat niveau kun je prikkels inbouwen en met langjarige afspraken meer geld en energie bij elkaar brengen.

Integrale kapstok

Karin Schrederhof, wethouder Wonen gemeente Delft, maakt zich ernstig zorgen over de betaalbaarheid. En ze betreurt dat nieuwbouw vaak nog los wordt gezien van benodigde sociale verbeteringen in bestaande wijken. Om dat beter te laten aansluiten, moeten gemeenten hun rol pakken en echt weten wat ze willen. “Zoek een integrale kapstok voor gebiedsontwikkeling, zodat je niet iets ontwikkelt waar je later spijt van krijgt.”

Processen aan de voorkant versnellen, blijven kijken naar het totale plaatje, niet alles dichttimmeren en zoeken naar de samenhang, zo vat Jop Fackeldey de aanbevelingen samen. Diverse concrete mogelijkheden daarvoor worden besproken bij de themasessies van het jaarcongres. De verslagen daarvan verschijnen de komende tijd op de website Stedelijke Transformatie.